به گزارش اترک، گستره حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی ۲ میلیون و ۳۳ هزار و ۳۶ هکتار است که از این وسعت یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار مرتع، بیش از ۱۸۳ هزار هکتار بیابان و ۴۳۴ هزار و ۵۵۰ هکتار جنگل است.
بیش از ۳۰ هزار گونه گیاهی در دنیا وجود دارد که از این تعداد هشت هزار گونه در ایران شناسایی شده است.
خراسان شمالی به دلیل تنوع آب و هوایی از وجود گیاهان دارویی بسیاری برخوردار است و در این استان ۳۵۰ گونه گیاه دارویی، معطر و ادویه‌ای شناسایی شده که بیشتر این گونه‌ها قابلیت صنعتی شدن دارند و معروف‌ترین آنها باریجه، کتیرا و شیرین بیان، زیره سبز، آویشن باغی، نعنا فلفلی، خاکشیر، گشنیز، کدو تخم کاغذی است.
خراسان شمالی به واسطه فرصت‌های وجود گیاهان دارویی زمینه‌ای برای توسعه است اما عدم وجود کارخانه فرآوری، برداشتهای غیرمجاز و ... باعث شده که این ظرفیت استان مهجور بماند از این رو ضروری است علاوه بر شناساندن این ظرفیت بسترهای سرمایه گذاری در این حوزه تعریف شود.
البته این طور که مشخص است، استفاده از ظرفیت گیاهان دارویی در تمام کشور مغفول مانده و خراسان شمالی هم از این امر مستثنی نیست و باید برای برون رفت از این مشکل یک حرکت روبه رشدی در کشور و استان انجام داد و تمامی دستگاه‌های ذی ربط برای حمایت از این پتانسیل وارد عمل شوند.
با توجه به اینکه گیاهان دارویی در خراسان شمالی فرصتی نهفته برای توسعه اقتصاد استان است، دستگاه‌های ذی ربط و بخش خصوصی می‌توانند با بهره گیری از این شرایط از این پتانسیل مغفول مانده استفاده کند.
خراسان شمالی دارای مراتع و دشت‌های بسیار زیادی است و پوشش‌های گیاهی این منطقه باعث شده که در عرصه گیاهان دارویی حرفی برای گفتن داشته باشیم اما حرف و عمل برای استفاده از این ظرفیت باید یکی باشد.
اغلب گیاهان دارویی موجود در این منطقه قابلیت صنعتی شدن را دارند ولی در صورتی که برداشت آن به صورت غیر اصولی باشد موجب کاهش و تهدید سطح رشد و رویش این گیاهان شود.
سطح زیر کشت گیاهان دارویی خراسان شمالی هزار و ۲۸۵ هکتار با تولید هزار و ۹۲۰ تن است و با وجود تمامی مسائل موجود، اما گیاهان دارویی این خطه از شمال شرق کشور زمینه اشتغال بسیاری از افراد را فراهم کرده و شرکت‌های متعددی در این زمینه فعالیت می‌کند.
اینکه گیاهان دارویی تأثیر به سزایی در توسعه اقتصادی دارند جای شک نبوده و حرف هم در این زمینه بسیار است و با توجه اینکه مصرف گیاهان دارویی در خراسان شمالی به لحاظ داشتن ویژگیهای خاص طبیعی و اقلیمی و تنوع آب و هوایی منحصر به فرد، از دیرباز مورد توجه مردم استان بوده است و هم اکنون در اکثر مناطق روستایی و عشایری مصرف گیاهان دارویی در درمان برخی بیماریها از جایگاه بالایی برخوردار است و ذکر این موضوع که روستاییان نقش مهمی در توسعه همه جانبه استان دارد هم خالی از لطف نیست چرا که با توجه به اینکه حدود نیمی از جمعیت خراسان شمالی روستاییان هستند، اقتصاد این استان بر پایه روستا نشینی استوار است و فرآوری محصولات کشاورزی ازجمله یکی از نیازهای مهم استان جهت ارتقاء سطح درآمد و اشتغال ساکنان است.
گیاهان دارویی و استفاده از ظرفیت این ثروت سبز آن قدری برای استان اهمیت دارد که کارشناسان و برخی مسئولان استان خشکسالی را تهدیدی برای گونه‌های گیاهان دارویی می‌دانند.
+خشکسالی تهدیدی برای گیاهان دارویی
مهرداد فلاحی رییس اداره مرتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی گفته است: «خشکسالی گونه‌های گیاهان دارویی استان را با مخاطره مواجه کرده است و به همین علت برداشت این نوع گیاهان در قالب طرحهای بهره‌برداری محدود می‌شود.
خشکسالی ها موجب شده است تا براساس دستور سازمان جنگل‌ها برداشت گیاهان دارویی از عرصه‌های استان محدود و شامل استراحت یکساله و در برخی طرح‌ها مشروط به بازدید کارشناسان شود.
در سال گذشته برداشت گیاهان دارویی منحصر به باریجه شد و بر همین اساس یک هزار و ۶۶۹ کیلوگرم باریجه از سطح عرصه‌های مشمول بهره برداری برداشت شد.
در سال ۱۴۰۰ با مشارکت بهره برداران و همیاران طبیعت در سطح سه هزار هکتار از مراتع استان طرحهای احیا و توسعه گیاهان دارویی اجرایی و تعهد این اداره کل به طور کامل محقق شد.
باریجه، گون و کتیرا و زرشک کوهی در قالب طرحهای بهره برداری احیا و حفاظت می‌شوند، با این وجود بیشتر بهره برداران در طرحهای مشارکتی خواهان کاشت باریجه هستند که به لحاظ اقتصادی صرفه بیشتری و ارزش صادراتی، صنعتی، دارویی و علمی دارد و همین عوامل بازار فروش این گونه گیاهی را رونق داده است.
امسال پوشش گیاهی منابع طبیعی به علت خشکسالی متراکم و وضعیت رویشگاه‌ها مناسب نیست.
در برداشت همه گیاهان باید از هر گونه آسیب به رویشگاه و گیاه خودداری شود اما متاسفانه برداشت گیاهانی مانند کتیرا و گون آسیب زیادی به این دو گیاه پرکاربرد وارد کرد و حتی عرصه‌های تحت پوشش شیرین بیان و برخی از گیاهان مانند زرشک کوهی نیز علاوه بر خشکسالی تحت تأثیر برداشتهای بی رویه قرار گرفته است.
برداشت شیرین بیان، ثعلب، گونه‌های گیاهی پیاز دار و انواع لالهها همچون لاله واژگون در استان ممنوع بوده و البته برداشت گیاهانی مانند چریش و آویشن و کاکوتی نیز فقط در حد مصرف خانگی و در حد چند گرم تا یک کیلوگرم مجاز و در غیر این صورت تخلف است و با آن برخورد می‌شود.
برداشت گونه‌هایی مانند شیرین بیان، ثعلب و لاله واژگون و در مجموع گیاهانی که ریشه و ساقه آن مورد استفاده قرار می‌گیرد، به علت این که ریسک برداشت آنها را با خطر انقراض مواجه می‌کند مطلقاً ممنوع است مگر آن که در اراضی مستثنیات روییده شده باشد.
به منظور حفظ رویشگاه‌های گیاهان دارویی از سال گذشته تمامی طرحهای مرتعداری به حالت استراحت درآمده‌اند و اجازه برداشت این نوع از گیاهان به صورت اقتصادی و صنعتی داده نشده است.
البته برداشت گیاهان دارویی در اندازه مصرف خانگی و به صورت سنتی (به مقدار کم) در سطح مراتع و جنگل‌های استان مجاز است و اشکالی ندارد.
از برداشت کنندگان گیاهان دارویی درخواست می‌شود به منظور حفظ گیاهان دارویی از برداشت این نوع از گیاهان در سال جاری خودداری کنند و اگر این امر نیز صورت می‌گیرد به صورت اصولی و درست برداشت آن را انجام دهند.
وضعیت برداشت گیاهان دارویی به صورت مجاز، مجاز مشروط و ممنوع است.»