توسعه مسئولیت اجتماعی (مفهوم و ضرورت ها)

فرآیندتوسعه هرچند در ابتدا به دلیل غلبه پارادایم‌های فنی و اقتصادی، براساس شاخص‌های کمی و اقتصادی همچون درآمد سرانه، تولید ناخالص ملی و پیشرفت‌های فنی مورد توجه قرار می‌گرفت، امروزه پس از تجربه چندین دهه از آغاز سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات مختلفی که تحت عنوان سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه‌ای در جوامع مختلف به اجرا گذاشته شده‌اند، بیش از پیش وجوه و ابعاد اجتماعی آن آشکار شده و مورد توجه قرار گرفته‌اند.یکی از مهمترین مفاهیم و حوزه‌های مطالعاتی محصول رویکرد اجتماعی به توسعه، «مسئولیت اجتماعی » در خصوص جامعه و پذیرش بخشی از مسئولیت خود به عنوان پیامدهای فعالیت های اقتصادی است.

هر چند به طور سنتی، دولت‌ها، مسئولیت فراهم نمودن رفاه و بهبود شرایط زندگی آحاد جامعه خود را بر عهده دارند، امروزه، نیاز جوامع بیش از توانایی دولت‌ها برای برآورده کردن آنهاست. چنین شرایطی، منجر به تغییر نگاه از تمرکز بر دولت‌ها و تمرکز هر چه بیشتر به نقش شرکت‌ها و کسب و کارها شده است، بگونه‌ای که شرکت‌های مترقی تلاش می‌کنند با مسامهت هرچه بیشتر در ایفای مسئولیت‌های اجتماعی، خود را از سایرین متمایز کنند. تحت چنین شرایطی از شرکت‌ها و کسب و کارها انتظار می‌رود در پرداختن به مسایل اجتماعی همچون  فقر و تخریب‌های زیست محیطی، به دولت‌ها ملحق شوند.

مسئولت اجتماعی شرکت‌ها، ناظر به مجموعه فعالیت‌هایی است که انتظارات عمومی جامعه از کسب و کارها برآورده شده و براساس آنها نسبت به بیشینه‌سازی اثر مثبت فعالیت شرکت‌ها بر جامعه، اطمینان بخشی کنند.

ایده اصلی مسئولیت اجتماعی  ناظر به مسئولیت بنگاه‌های اقتصادی و کسب و کارها در قبال جامعه و مجموعه وسیعی از ذیربطان فراتر از سهامداران است. به این معنی که انتظار می رود، شرکت‌های تجاری، با فراتر رفتن از تمرکز بر بیشینه‌سازی سود خود، به شیوه‌ای مثبت به جامعه کمک کنند. چنین ایده‌ای مبتنی بر سه ضرورت عمده است. ضرورت اول ناظر به این واقعیت است که شرکت‌های تجاری بزرگ، منابع وسیعی از جامعه را در اختیار و کنترل خود دارند و به همین دلیل از آنها انتظار می‌رود در بهزیستی و رفاه عمومی جامعه سهیم باشند. ضرورت دوم ناظر بر مسئولیت شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی در قبال آثار و پیامدهای فعالیت‌های اقتصادی آنها بر جامعه است. ضرورت سوم نیز ناظر به محدودیت منابع دولت‌ها و در نتیجه ناتوانی آنها برای برآورده کردن همه نیازهای جامعه است.

مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتها در دهه اخیر به پارادایم غالب ومسلط حوزه اداره شرکتها و سازمانها تبدیل شده است وشرکتهاي بزرگ و معتبر جهانی مسئولیت در برابر محیط اجتماعی را جزئی از استراتژي خود می بینند.این مفهوم،موضوعی است که هم اکنون در کشورهاي توسعه یافته و کشورهایی با اقتصاد باز به شدت از سوي تمامی بازیگران چون حکومت،  شرکتها، جامعه مدنی، سازمانهاي بین المللی و مراکز علمی دنبال می‌شود. مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها ناظر به فعالیت آنها در قبال جامعه شامل:  طیف وسیعی از فعالیت‌ها از جمله کمک‌های خیریه، سرمایه‌گذاری در راه حل‌های حوزه محیط زیست، بکارگیری مترقی منابع انسانی و مشارکت در توسعه جامعه میباشد.

در کشور ما، علی رغم وجود برخی اشارات غیر مستقیم در برخی اسناد داخلی همچون قانون اساسی(فصل سوم: اصل 19، اصل 20، بندهای 2 و 4 اصل 21، اصل 28 و اصل 29 و اصل 43 از فصل چهارم)؛ قانون کار 1367، قانون نظام صنفی مصوب 1382(ماده1، ماده 15، بند ز ماده 37 و تبصره‌های 1و2 آن و ماده 920) و ....، و برخی اقدامات همچون تشکیل کمیسیون مسنولیت اجتماعی شرکت‌ها در اتاق بازرگانی ایران، تنظیم لایحه حاکمیت شرکتی، تنظیم سند کار شایسته، در نظر گرفتن مشوق هایی جهت شرکت‌های حامی محیط زیست، مشاوره و اجرای قواعد ایزو 26000 و در نظر گرفتن معافیت‌های مالیاتی و مشوق‌های اقتصادی برای شرکت‌های مسؤل، مفهوم «مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها» به صورت صریح و مشخص مورد توجه قرار نگرفته است.

وجود موارد فوق هرچند می‌توانند نشانگر وجود رویکرد حفظ مسئولیت اجتماعی برای شرکت‌ها در مواد قانونی پراکنده باشند، اما به این صورت و به تنهایی نمی‌توانند تضمین کننده تعهد شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی به مسئولیت‌های اجتماعی خود باشند. بگونه‌ای که حتی با وجود این قوانین پراکنده، نقض جدی مسئولیت اجتماعی از سوی شرکت‌ها کاملا مشهود است و قوانین و اقدامات موجود تامین کننده حداقل‌های مسئولیت اجتماعی نیستند.  خلا شناختی مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی در ایران برای صاحبان صنایع و بخش خصوصی،سازمان های غیر دولتی وجود دارد.مد شدن گواهی نامه های کیفیت مسئولیت اجتماعی شرکتی در مفاهیم مدیریتی جای گرفت. در صورتیکه استاندارد مسئولیت اجتماعی به نام ایزو 26 هزار، استانداردی داوطلبانه است، وهیچ الزام قانونی، مقرراتی، ملی، محلی، جهانی ندارد.

با توجه به پیامدهای اجتماعی مسائل زیست محیطی از جمله مهاجرت و همچنین حساسیت و آگاهی جوامع مدنی، سمن ها و رسانه ها نسبت به مسائل محیط زیستی، جای خالی مسئولیت اجتماعی شرکتی در بخش خصوصی کاملاً محسوس است. بنابراین روی مسائل مهمی مثل توانمندسازی توجه لازم صورت نمی گیرد و مسائل موقعیتی مثل زلزله وبحران ها طرف توجه آن ها می باشد. با توجه به اهمیت موضوع مسئولیت اجتماعی در مباحث سیاستگزاری، از طریق رویکردی اجتماعی و نگاه غیر بخشی برای اجتناب از  مسائل احتمالی. داشتن نگاه کلان ، فرابخشی و ساختاری به مسئله  از زاویه دانش اجتماعی، می‌تواند  زمینه رشد برای تحقق مسئولیت اجتماعی باشد.