امیرمحمد بانکیان
نقش موقعیت مرزی در توسعه اقتصادی
موقعیت مرزی یکی از عوامل کلیدی در توسعه اقتصادی کشورها و مناطق مختلف به شمار می‌آید. این موقعیت می‌تواند فرصت‌ها و چالش‌های متعددی را برای کشورهای همسایه ایجاد کند و بر روندهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تأثیر بگذارد. از جمله فرصت های اسثنائی موقعیت مرزی عبارت است از:
1. فرصت‌های تجاری: مناطق مرزی معمولاً به عنوان کانون‌های تجاری شناخته می‌شوند. این مناطق می‌توانند به دلیل نزدیکی به کشورهای همسایه، بازارهای جدیدی را برای کالاها و خدمات فراهم کنند. تجارت مرزی می‌تواند به افزایش صادرات و واردات کمک کند و به رشد اقتصادی منطقه کمک نماید. ایجاد بازارچه‌های مرزی و تسهیل فرآیندهای گمرکی می‌تواند به رونق تجارت بین‌المللی منجر شود.
2. جذب سرمایه‌گذاری: موقعیت مرزی می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و داخلی کمک کند. سرمایه‌گذاران معمولاً به دنبال مناطقی هستند که دسترسی آسان به بازارهای مختلف داشته باشند. ایجاد زیرساخت‌های لازم مانند جاده‌ها و فرودگاه‌ها می‌تواند جذابیت این مناطق را افزایش دهد و موجب رشد اقتصادی شود.
3. توسعه گردشگری: مناطق مرزی همچنین می‌توانند به عنوان مقاصد گردشگری جذاب عمل کنند. با توجه به تنوع فرهنگی و تاریخی که در این مناطق وجود دارد، می‌توان با برنامه‌ریزی مناسب، گردشگران را جذب کرد و از این طریق درآمدزایی کرد. توسعه زیرساخت‌های گردشگری و تبلیغات مناسب می‌تواند به رونق این صنعت کمک کند.
6. همکاری‌های منطقه‌ای: موقعیت مرزی می‌تواند بستری برای همکاری‌های منطقه‌ای باشد. کشورهای همسایه می‌توانند با همکاری در زمینه‌های مختلف مانند تجارت، امنیت، محیط زیست و فرهنگ، به توسعه پایدار دست یابند. این همکاری‌ها می‌تواند به کاهش تنش‌ها و افزایش ثبات اقتصادی کمک کند.
برای بهره‌برداری کامل از موقعیت مرزی، نیاز به توسعه زیرساخت‌های مناسب وجود دارد. جاده‌ها، پل‌ها، ایستگاه‌های گمرکی و امکانات حمل‌ونقل باید به گونه‌ای طراحی شوند که بتوانند جریان کالاها و خدمات را تسهیل کنند. سرمایه‌گذاری در این زیرساخت‌ها می‌تواند به تسریع توسعه اقتصادی کمک کند.
بررسی وضعیت استفاده از موقعیت مرزی در خراسان شمالی
برای بررسی وضعیت این موضوع در استان نیازی به تحقیق زیادی ندارید، کافی است بدانید خراسان شمالی تنها استان مرزی ایران است که گذرگاه مرزی ندارد! یک سوم مرز مشترک ایران و ترکمنستان در خراسان شمالی واقع شده است اما هر سه گذرگاه مرزی ایران و ترکمنستان (لطف آباد درگز، باجگیران قوچان و سرخس) در استان خراسان رضوی قرار دارد و خراسان شمالی عملا سهمی از همسایه بین المللی خود ندارد، حال آنکه بخش قابل توجه ای از ساکنان شهرستان مرزی راز و جرگلان، ترکمن هستند و مشابهت فرهنگی زیادی با اهالی کشور ترکمنستان دارند که خود می‌تواند یک عامل بسیار محرک در ایجاد برنامه ها و همایش های مختلف فرهنگی و گردشگری بین خراسان شمالی و کشور ترکمنستان باشد.
استاندار سابق خراسان شمالی وعده داده بود تا پایان سال 1401 گذرگاه مرزی پرسه سو تاسیس شود اما اکنون که تقریبا به پایان سال 1403 رسیده ایم همچنان خراسان شمالی تنها استان از بین 16 استان مرزی ایران است که گذرگاه مرزی ندارد، عدم وجود این گذرگاه خود بزرگترین عامل عدم دستیابی به مزایای موقعیت مرزی که تعدادی از آن ها را در ابتدای این متن مورد تاکید قرار دادم می باشد.
گفته می شود مهم ترین عامل عدم احداث گذرگاه مرزی پرسه سو بحث راه می باشد که تاییدیه های مورد نیاز جاده های بین المللی را ندارد، در ادامه به وضع تلخ حمل و نقل استان اشاره خواهم کرد و نیاز است که از اولویت ها اول استاندار و نمایندگان استان رسیدگی به این موضوع مهم باشد، البته تا زمانی که مشکل احداث گذرگاه مرزی پرسه سو حل نشود هم باید استان از تمام ظرفیت خود جهت استفاده از موقعیت مرزی استفاده کند، مانند: برگزاری جشنواره های هنری و فرهنگی و ورزشی با تاکید بر ظرفیت اهالی ترکمن استان، تعامل گسترده با سفارت و کنسولگری ترکمنستان در ایران، مطالبه گسترده از مجموعه وزارت خارجه جهت توجه ویژه به استان خراسان شمالی به عنوان تنها استان مرزی ایران که آورده چندانی از این موقعیت خود ندارد، ایجاد سفر منظم برای تجار ایرانی جهت سفر به ترکمنستان و تسهیل صادرات و واردات.
نقش حمل و نقل در توسعه اقتصادی
حمل و نقل، به عنوان یکی از زیرساخت‌های اساسی هر جامعه، نقش محوری در توسعه اقتصادی ایفا میکند. بدون یک سیستم حمل و نقل کارآمد، جریان کالا و خدمات در اقتصاد مختل شده و در نتیجه رشد و توسعه اقتصادی با کندی مواجه میشود.
یک سیستم حمل و نقل کارآمد می تواند از جنبه های مختلف به توسعه اقتصادی کمک کند، از جمله:
1. تسهیل تجارت داخلی و خارجی: حمل و نقل، امکان مبادله کالا و خدمات بین مناطق مختلف یک کشور و همچنین با سایر کشورها را فراهم میکند. این امر باعث افزایش تولید، کاهش هزینه‌ها و در نهایت افزایش رقابت‌پذیری میشود.
2. افزایش دسترسی به بازارها: با توسعه شبکه‌های حمل و نقل، تولیدکنندگان به بازارهای بیشتری دسترسی پیدا می‌کنند و می‌توانند محصولات خود را به مصرف‌کنندگان بیشتری عرضه کنند. این امر باعث افزایش درآمد و ایجاد اشتغال میشود.
3. کاهش هزینه‌های تولید: حمل و نقل کارآمد، هزینه‌های حمل و نقل مواد اولیه و محصولات نهایی را کاهش می‌دهد که در نهایت به کاهش هزینه‌های تولید و افزایش سودآوری منجر میشود.
4. توسعه مناطق محروم: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل و نقل در مناطق محروم، باعث کاهش شکاف توسعه‌ای بین مناطق مختلف یک کشور میشود و به توسعه اقتصادی و اجتماعی این مناطق کمک میکند.
5. افزایش بهره‌وری: یک سیستم حمل و نقل کارآمد، باعث کاهش زمان حمل و نقل و افزایش سرعت گردش کالا میشود که در نتیجه به افزایش بهره‌وری در بخش‌های مختلف اقتصاد منجر میشود.
6. توسعه گردشگری: حمل و نقل مناسب، دسترسی به مناطق گردشگری را آسان‌تر کرده و باعث توسعه صنعت گردشگری میشود. صنعت گردشگری، یکی از منابع مهم درآمد و ایجاد اشتغال در بسیاری از کشورها است.
بررسی وضع حمل و نقل در خراسان شمالی
این سیستم همواره با چالش هایی رو به رو است از جمله: کمبود سرمایه‌گذاری، عدم هماهنگی بین بخش‌های مختلف حمل و نقل، مشکلات زیست محیطی ناشی از حمل و نقل،و ترافیک شهری. بی راه نیست اگر بگوییم در استان خراسان شمالی در هر سه حوزه حمل و نقل جاده ای، ریلی و هوایی چالش هایی جدی وجود دارد، در بحث جاده ای تعلل و تاخیر در احداث بزرگراه بجنورد – جنگل گلستان علاوه بر مشکلات ترافیکی و عدم وجود راه جایگزین، که باعث می شود در هنگام وقوع سیل و یا حوادث غیرمنتظره دیگر مانند سال گذشته به کلی مسیر بجنورد به شمال مسدود شود، هر چند مدت کام مردم را با شنیدن اخبار تصادف های منجر به فوت تلخ می کند. در بحث ریلی؛ موضوع خط آهن مشهد – بجنورد – گرگان صرفا روی کاغذ و ساخت یک کارگاه تشریفاتی و انتخاباتی محدود شده است و بعید است حتی در طول یک دهه آینده هم مردم بجنورد صدای سوت قطار را بشوند، خط ریلی مزیت های منحصر به فردی مثل ایمن و ارزان بودن را به همراه دارد، در حوزه حمل و نقل هوایی هم که اگر چیزی نگویم بهتر است! سهم مردم بجنورد از فرودگاه "بین المللی" شهرشان، صرفا تاکسی های سبز ویژه فرودگاه است! سابق بر این مطالبه میکردیم: چرا فرودگاه بجنورد فقط به مقصد تهران پرواز دارد؟ و امروز مطالبه میکنیم: چرا فرودگاه بجنورد پرواز ندارد؟! شرکت های هواپیمایی یکی پس از دیگری فرودگاه بجنورد را ترک کردند و در نتیجه فرودگاهی که تا همین چند سال قبل هفته ای 9 پرواز به تهران داشت، اکنون اگر ابر و باد و مه و خورشید و فلک یاری دهند هفته ای 2 پرواز به تهران خواهد داشت، هرچند در چند هفته اخیر اخبار امیدبخشی از چند پرواز ثابت در هفته و همچنین آغاز مقدمات خرید یک ایرلاین در استان به گوش می رسد، این روایت های غمگین حوزه حمل و نقل استان نشان می دهد یکی از اولین اقدامات استاندار و مجمع نمایندگان استان باید مطالبه جدی و بی تعارف از رئیس جمهور و وزیر راه و شهرسازی باشد، مردم مظلوم خراسان شمالی هم حق دارند با استفاده از حمل و نقل ایمن و به روز جاده ای، ریلی و هوایی طعم شیرین توسعه را بچشند و مقامات استانی هم بهتر از هر شخصی میدانند با توجه به فاصله مکانی قابل توجه بجنورد تا پایتخت، شعار توسعه استان محقق نخواهد شد مگر با یک انقلاب در حوزه حمل و نقل خراسان شمالی.
اهمیت کشاورزی در توسعه اقتصادی
کشاورزی به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و بنیادی‌ترین فعالیت‌های انسانی، نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی کشورها ایفا میکند. این بخش نه تنها تأمین‌کننده نیازهای غذایی جامعه است، بلکه به عنوان یک موتور محرک برای رشد اقتصادی و اجتماعی نیز عمل میکند. برخی از مهم ترین اثرات کشاورزی در توسعه اقصادی عبارت است از:
1. تأمین امنیت غذایی: یکی از اصلی‌ترین وظایف کشاورزی تأمین غذا برای جمعیت است. با افزایش جمعیت جهانی، نیاز به تولید غذا نیز افزایش یافته و کشاورزی به عنوان منبع اصلی تأمین مواد غذایی، اهمیت بیشتری پیدا کرده است. امنیت غذایی نه تنها به سلامت جامعه کمک میکند، بلکه به ثبات اجتماعی و اقتصادی نیز منجر میشود.
2. ایجاد اشتغال: کشاورزی یکی از بزرگترین منابع اشتغال در بسیاری از کشورها، به ویژه کشورهای در حال توسعه است. این بخش به طور مستقیم و غیرمستقیم میلیون‌ها شغل ایجاد میکند و به کاهش نرخ بیکاری کمک میکند. اشتغال در کشاورزی معمولاً شامل کارگران، تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و متخصصان مرتبط با این حوزه میشود.
3. رشد اقتصادی: کشاورزی می‌تواند به عنوان یک محرک برای رشد اقتصادی عمل کند. تولید محصولات کشاورزی نه تنها موجب افزایش درآمد کشاورزان میشود، بلکه با صادرات محصولات کشاورزی، ارزآوری و رشد اقتصادی را نیز تسهیل میکند.
4. توسعه روستایی: کشاورزی به توسعه روستاها و مناطق حومه شهرها کمک شایانی میکند. با بهبود زیرساخت‌ها و خدمات مرتبط با کشاورزی، مانند آموزش و بهداشت، کیفیت زندگی در این مناطق افزایش می‌یابد. همچنین، توسعه صنایع وابسته به کشاورزی، مانند صنایع تبدیلی و بسته‌بندی، می‌تواند به رونق اقتصادی این مناطق کمک کند.
حقیقتا می توان گفت کشاورزی نه تنها یک فعالیت اقتصادی است، بلکه نقش حیاتی در تأمین امنیت غذایی، ایجاد اشتغال، رشد اقتصادی و توسعه روستایی ایفا میکند. با توجه به چالش‌های جهانی مانند تغییرات اقلیمی و افزایش جمعیت، توجه به توسعه پایدار کشاورزی بیش از پیش اهمیت دارد. سرمایه‌گذاری در این بخش و ارتقاء فناوری‌ها می‌تواند به تحقق اهداف توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی مردم کمک کند.
وضعیت کشاورزی در استان خراسان شمالی
خراسان شمالی ظرفیت های مختلفی در حوزه کشاورزی دارد، مثل: تولید گیاهان دارویی( از جمله: زیره سبز، آویشن، نعنا فلفلی، خاکشیر، گشنیز و کتان)، انگور و زعفران. اما برخی چالش ها باعث می شود استان، اصلا نتواند از تمام ظرفیت خود در این حوزه استفاده کند، شاید مهم ترین چالش عدم نوسازی سیستم کشاورزی استان باشد، عدم وجود صنایع تبدیلی نیز یکی از چالش های مهم حوزه کشاورزی استان است، به طور قطع خام فروشی یکی از معضلات مهم استان است که در صورت سرمایه گذاری و توجه ویژه مسئولان در حل و تغییر آن شاهد تحولات بزرگ در حوزه اشتغال استان خواهیم بود.
نکته دیگر در حوزه کشاورزی آنکه امروز جهان بدون اما و اگر علمی و تخصصی بودن کشاورزی را پذیرفته است؛ لذا لازم و واجب است، مسئولان خراسان شمالی نگاه عمیق تر و دقیق تری به ارتقای سطح علمی کشاورزی در استان داشته باشند و در این حوزه باید نگاه ویژه به رشد و توسعه دانشکده کشاورزی شیروان داشته باشند تا فارغ التحصیلان این دانشکده به نیروهای نخبه در این حوزه در استان تبدیل شوند.
علاوه بر اقدامات مورد نیاز مسولان دولتی استان، باید شاهد توجه ویژه بخش خصوصی نیز به حوزه کشاورزی باشیم و قطعا بدون سرمایه گذاری های قابل توجه، سیاست گذاری ها ثمر بخش نخواهد بود. رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در فروردین امسال گفت که تنها 3.6 درصد سرمایه گذاری استان در بخش کشاورزی می باشد که این عدد برای استانی چون خراسان شمالی که ظرفیت بالایی در این حوزه دارد بسیار نازل و اندک است و لازم است با برنامه ریزی های هدفمند سرمایه های بیشتری را به حوزه کشاورزی استان هدایت کرد.
یکی دیگر از ظرفیت های بالای حوزه کشاورزی استان، موضوع صادرات است؛ با توجه به وجود بیش از 300 کیلومتر مرز بین المللی در استان میشود با برنامه ریزی ها و تسهیل گری های مسولین شاهد تحول در این حوزه نیز باشیم، در این خصوص مسئولان موضوعات مختلفی را باید در دستور کار خود قرار دهند، از جمله ایجاد آزمایشگاه هایی که استانداردهای مورد قبول بین المللی را دارا باشد، در حال حاضر مثلا در حوزه زعفران خراسان شمالی فاقد این آزمایشگاه می باشد و صادرکنندگان باید از آزمایشگاه های مشهد استفاده کنند؛ موضوع دیگر نیز مقدار بالای تعهدات ارزی کشاورزان است که عددی در حدود 90 درصد می باشد و این موضوع به آن معنی است که کشاورزان باید 90 درصد ارزش گمرکی صادراتی خود را به دولت برگردانند که می شود در جهت رونق صادرات، این عدد را کمتر کرد.
در نهایت امیدوارم مسئولان استان توجه بیشتری به یکی از بکر ترین ظرفیت های بالقوه استان یعنی کشاورزی داشته باشند.
اهمیت آموزش عالی در توسعه اقتصادی
آموزش عالی به عنوان یکی از ارکان اساسی توسعه اقتصادی در جوامع مدرن شناخته میشود. این نوع آموزش نه تنها به ارتقاء سطح دانش و مهارت‌های فردی کمک میکند، بلکه تأثیرات عمیقی بر رشد اقتصادی، نوآوری و بهبود کیفیت زندگی دارد. در ادامه به بررسی نقش آموزش عالی در توسعه اقتصادی می‌پردازیم.
1 . افزایش بهره‌وری نیروی کار: آموزش عالی به تربیت نیروی کار ماهر و متخصص می‌پردازد که می‌تواند به بهبود بهره‌وری در صنایع و خدمات مختلف کمک کند. افرادی که دارای تحصیلات عالی هستند، معمولاً توانایی بیشتری در حل مسائل پیچیده، تحلیل داده‌ها و استفاده از فناوری‌های نوین دارند. این امر باعث افزایش کارایی و تولید در سازمان‌ها میشود.
2. نوآوری و تحقیق و توسعه: مؤسسات آموزش عالی به عنوان مراکز تحقیق و توسعه شناخته می‌شوند. این مؤسسات با انجام تحقیقات بنیادی و کاربردی، ایده‌های نوآورانه‌ای را ارائه می‌دهند که می‌تواند منجر به ایجاد محصولات و خدمات جدید شود. این نوآوری‌ها نه تنها به رشد صنایع کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند زمینه‌ساز ایجاد کسب‌وکارهای جدید و اشتغال‌زایی باشند.
3. جذب سرمایه‌گذاری: وجود مؤسسات آموزش عالی با کیفیت می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی کمک کند. سرمایه‌گذاران معمولاً تمایل دارند در مناطقی سرمایه‌گذاری کنند که نیروی کار ماهر و آموزش‌دیده وجود داشته باشد. این امر می‌تواند به توسعه زیرساخت‌ها، افزایش تولید و رشد اقتصادی منجر شود.
5. توسعه پایدار: آموزش عالی می‌تواند به ترویج مفاهیم توسعه پایدار کمک کند. از طریق آموزش و پژوهش در زمینه‌های محیط زیست، انرژی‌های تجدیدپذیر و مدیریت منابع طبیعی، مؤسسات آموزش عالی می‌توانند راهکارهایی برای مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی ارائه دهند و به توسعه اقتصادی پایدار کمک کنند.
به طور کلی، آموزش عالی نقش حیاتی در توسعه اقتصادی ایفا میکند. این نوع آموزش با افزایش مهارت‌ها، ارتقاء نوآوری، جذب سرمایه‌گذاری و بهبود کیفیت زندگی، زمینه‌ساز رشد و پیشرفت جوامع میشود. بنابراین، سرمایه‌گذاری در آموزش عالی باید یکی از اولویت‌های اصلی سیاستگذاران اقتصادی باشد تا بتوانند به توسعه پایدار و همه‌جانبه دست یابند.
وضعیت آموزش و عالی در استان خراسان شمالی
خراسان شمالی دارای بیش از 20 واحد آموزش عالی اعم از دولتی، علوم پزشکی، غیر انتفاعی، آزاد اسلامی، فنی و حرفه ای، فرهنگیان و پیام نور می باشد که با مشکلات بعضا پایه ای و پیش پا افتاده دست به گریبان هستند. از جمله کمبود فضای آموزشی و کمبود شدید خوابگاه که محدودیت اخذ خوابگاه اثر منفی جدی برای حضور گسترده تر دانشجویان غیر بومی دارد.
ارتباط با صنعت و دستگاه های اجرایی تقریبا در خراسان شمالی به صورت جدی و سازمان یافته وجود ندارد، نباید ارتباط دانشجویان با محیط کار به یک درس کارآموزی محدود شود؛ باید در دولت ساز و کاری ترتیب بدهید که برآیند آن ساز و کار این باشد که خروجی مطلوب دانشگاه ها؛ ورودی صنایع و دستگاه های اجرایی استان شوند. این موضوع هم سبب تحرک و روزآمد سازی دستگاه های اجرایی میشود و هم انگیزه دانشجویان را بالا خواهد برد. هم چنین می تواند در حوزه طرح های جایگزین خدمت برای دانشجویان پسر مشمول نیز به صورت جدی مورد بررسی قرار گیرد.
دانشگاه های استان خراسان شمالی دیگر نه با مشکل کمبود بودجه بلکه عملا با مشکل نبود بودجه مواجه هستند، به شکلی که به سختی توان گذران امور جاری و روزمره خود را دارند؛ چگونه می شود از دانشگاهی که به سختی امور جاری را سپری میکند توقع اجرای طرح های توسعه ای آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و نوسازی مواردی مثل کارگاه ها و آزمایشگاه ها را داشت؟ خراسان شمالی چه در حوزه کمیت و چه در حوزه کیفیت آموزش عالی اختلاف معناداری با میانگین کشوری دارد و لذا باید تغییر مثبت در اخذ بودجه دانشگاه های استان مدنظر مسئولین باشد تا بعد از ارتقای سطح مطالبات پایه ای، دانشگاه ها به دنبال طرح های توسعه ای و درآمد زایی باشند.
یکی از محوری ترین شعارهای آقای پزشکیان موضوع عدالت است، عدالت یعنی توجه بیشتر به کمتر دیده شده ها؛ و استان خراسان شمالی مصداقی بارز از کمتر دیده شدن در تمام این سال ها بوده است و یکی از مصادیق عمل به شعار عدالت دولت چهاردهم توجه ویژه به استان خراسان شمالی خواهد بود. به امید آنکه در سال های آینده سیاهه مشکلات این استان کاهش یافته باشد.