دشت سیلابی یا سیلاب‌دشت، سرزمین پست و همواری است که در کنار رودی قرار دارد و اگر رود طغیان کند، سیل آن دشت را فرامی‌گیرد.
تالاب آق قشلاق واقع در حدفاصل روستای آق تپه و روستای قشلاق حصار گرمخان یکی از تالاب‌های باارزش در خراسان شمالی است که با تمامی ظرفیت‌های اقتصادی و توسعه گردشگری که دارد در سایه بی‌توجهی‌ها حال روز خوبی ندارد و در معرض تبدیل‌شدن به کانون گردوغبار است.
مردم بجنورد و کشاورزان منطقه به یاد دارند که در دهه‌های اخیر، خاک حاشیه رودخانه اترک و تالاب آق قشلاق همیشه آب داشته است، اما اکنون برداشت‌های بی‌رویه از رودخانه اترک این تالاب را در معرض نابودی قرار داده است.
لانه بلدرچین‌ها و پرسه گربه‌های وحشی همیشه برای مردم این خطه خاطره‌ساز بوده است، اما اکنون نه از بلدرچین‌ها خبر است و نه ماهیان رودخانه‌ای اطراف و نه از گربه‌ها. سال‌های سال است که صدای بلدرچین در بیشه‌زارها و النگ زارهای سیلاب‌دشت آق قشلاق شنیده نمی‌شود.
بوی دود ناشی از سوزاندن نیزارها به طمع افزایش زمین‌های کشاورزی ازیک‌طرف، کاهش بارندگی‌ها و خشکسالی‌ها هم از طرفی دیگر، نفس این تالاب باارزش را به شماره انداخته است.
این بی‌توجهی‌ها به تالاب ارزشمند آق قشلاق در حالی اتفاق افتاده که این تالاب قرار است ثبت ملی شده و در فهرست تالاب‌های ملی حفاظت شده قرار گیرد.
تالاب‌های حواشی رودخانه اترک از نوع تالاب‌های رودخانه‌ای هستند که در چاله‌ها و مناطق کم شیب تر حاشیه رودخانه و در اثر کاهش شدت جریان سیلاب‌ها و رسوب‌گذاری ذرات رسی و ریزدانه و در نتیجه کاهش نفوذپذیری زمین و تجمع آب شکل‌گرفته‌اند و گسترش سازندهای زمین‌شناسی ریزدانه مانند سازندهای شیلی و مارنی سرچشمه و سنگانه در ارتفاعات بالادست و نواحی مشرف به رود اترک عامل اصلی تأمین این رسوبات ریزدانه بوده‌اند.
انباشت رسوب‌ها در گذر زمان موجب رشد و نمو و استقرار گیاهان سازگار با این شرایط و این محیط مانند انواع نی، گز رودخانه‌ای، خانواده گندمیان و برخی درختچه‌ها شده و مکان مناسبی برای زادوولد انواع پرندگان بومی و مهاجر فراهم آمده است.
یک کارشناس ارشد هیدرو ژئو مرفولوژی خراسان شمالی در این باره گفت: محیط‌های تالابی یک اکوسیستم مرکب از آب، هوا، خاک، پوشش گیاهی و حیات‌وحش است که در گذر زمان و در طی صدها هزار سال به تعادل اکولوژیک با یکدیگر و با محیط اطراف خود رسیده‌اند. تالاب‌ها، نیزارها و اولنگ زارها نقش مهمی را در تعادل اکوسیستم، تولید اکسیژن و پاکیزگی هوا، مامن مناسبی برای حضور پرندگان، کنترل فرسایش و جذب گردوغبار و ممانعت از تولید و گسترش ریزگردها به عهده دارند.
بهمن هوشمند اظهار داشت: این محیط‌ها مکان مناسبی برای طبیعت‌گردی هستند و در صورت حفاظت و بهره‌برداری درست و ایجاد زیرساخت‌ها می‌توانند نقش مهمی در جذب علاقه‌مندان به طبیعت و توسعه صنعت گردشگری در راستای ایجاد اشتغال و توسعه مناطق داشته باشند.
وی خواستار رسیدگی به وضعیت تالاب آق قشلاق و توجه ویژه برای صیانت از این سیلاب‌دشت شد.
+پیگیری برای ثبت ملی تالاب
رئیس محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان شمالی گفت: اقدامات برای ثبت ملی تالاب آق قشلاق در شهرستان بجنورد در حالی در دست پیگیری است که خشکسالی و کاهش بارندگی، این تالاب را در معرض تبدیل‌شدن به یک کانون انتشار گردوغبار قرار داده است.
اسکندر گردمردی اظهار داشت: یکی از مهم‌ترین تهدیدهای سیلاب‌دشت آق قشلاق، سوزاندن نیزارها است که در سال‌های اخیر شدت گرفته و گریبان‌گیر حاشیه رودخانه‌های این استان شده است و سطح آب در اطراف رودخانه بالا است و به همین دلیل برای کشاورزی مناسب نیست اما سودجویان و افراد محلی با انجام زهکشی، زمین را خشک کرده و برای کشت آماده می‌کنند.
وی افزود: تغییر کاربری‌های بی‌رویه و بی‌ضابطه، توسعه کشاورزی، قطعه‌بندی زمین‌ها و به دنبال آن افزایش ارزش افزوده زمین‌ها، وسوسه‌ها برای ادامه این رویه را افزایش داده و تاکنون اقدام مناسبی برای آن انجام نشده است.
وی افزود: بیشه‌زار و اولنگ زارها در این سیلاب‌دشت محل رویش انواع گیاهان در معرض انقراض همچون انواع ارکیده‌ها و یا شصت عروسان است اما برداشت بی‌رویه برای مصارف کشاورزی و نیز خشکسالی‌ها، زیست گونه‌های مختلف جانوری آبزی و کنار آبزی را هم در معرض خطر قرار داده است.
رئیس محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان شمالی تصریح کرد: سیاه ماهی یک نوع ماهی رودخانه‌ای است که در سال‌های دور به‌وفور در رودخانه اترک دیده می‌شد اما به علت برداشت‌های بی‌رویه و خشکسالی، اکنون به‌سختی می‌توان این‌گونه آبزی را مشاهده کرد.
وی اظهار داشت: این تالاب مامن پرنده‌های مهاجر از جمله درنا، حواصیل، انواع اردک‌ها و خروس کردی هم هست و در سال‌های دورتر گربه جنگلی و یا سایر گونه‌ها هم در میان بیشه‌زارهای حاشیه رودخانه اترک دیده می‌شدند اما هیچ اثری از آنها دیده نمی‌شود.
وی خاطرنشان کرد: با پیگیری‌های انجام شده قرار است تالاب آق قشلاق واقع در حدفاصل روستای آق تپه و روستای قشلاق حصار گرمخان، به‌عنوان تالاب ملی ثبت شود که این تالاب می‌تواند در آینده به‌عنوان تالاب بین‌المللی ارتقا یابد در این صورت با اعمال مدیریت بین بخشی و پایدار می‌توان از حمایت‌های بین‌المللی هم برای صیانت از این تالاب ارزشمند استفاده کرد.
رئیس محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان شمالی افزود: تالاب آق قشلاق، بازمانده زیستگاه‌های تالابی شمال شرق کشور، یک سیلاب‌دشت باارزش و مهم است، اما این زیستگاه اکنون رو به خشکی است و تداوم این وضعیت، می‌تواند به‌عنوان کانون گردوغبار بدل سازد.
+دست محیط‌زیست برای اقدام قانونی بسته است
معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان شمالی هم با بیان اینکه بهبود وضعیت تالاب نیاز به مدیریت فرابخشی دارد اظهار داشت: این تالاب اکنون به‌عنوان مناطق چهارگانه تحت مدیریت محیط‌زیست نیست و براین‌اساس این اداره کل نمی‌تواند اقدام قانونی برای صیانت از آن انجام دهد؛ بااین‌حال پرونده تالاب آق قشلاق برای ثبت ملی به تهران ارسال شده است در اولین نشست شورای‌عالی حفاظت محیط‌زیست بررسی می‌شود.
حسین هراتی درباره وضعیت فعلی تالاب آق قشلاق گفت: یکی از آسیب‌ها در این تالاب باارزش، سوزاندن نیزارها در اطراف رودخانه است، حذف این نیزارها توسط افراد محلی و باهدف توسعه زمین‌های کشاورزی انجام می‌شود که آلودگی آب، هوا و خاک را به همراه دارد انتظار می‌رود دستگاه‌های متولی از این تخلف زیست جلوگیری کنند.
وی اظهار داشت: باتوجه‌به اینکه ارزش افزوده زمین‌ها افزایش‌یافته، اکنون بیشه‌زارها و نیزارها توسط سودجویان سوزانده می‌شود، زمین‌ها قطعه‌بندی شده و خریدوفروش می‌شود، سوزاندن نیزارها در سال‌های اخیر تشدید شده است.
وی خاطرنشان کرد: تالاب‌ها و بیشه‌زار اطراف رودها، علاوه بر کنترل سیلاب‌ها و گردوغبار، به ترسیب کربن به‌عنوان عامل مهم سلامت شهر و روستا٬ کمک می‌کند ازاین‌رو صیانت از این سیلاب‌دشت دارای اهمیت فراوان است.
معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان شمالی افزود: نیزارها، مامن پرندگان دائمی و مهاجر است و سوزاندن نیزارها، علاوه بر ایجاد آلودگی هوا، زیستگاه طبیعی این‌گونه را نیز تخریب می‌کند و سبب رمیدن این گونه‌های وحشی از این زیستگاه‌های طبیعی است.
به گزارش ایرنا، وسعت تالاب آق قشلاق حدود ۸۰۰ هکتار است که ۱۰ کیلومتر از رودخانه اترک را نیز در بر می‌گیرد.
وجه تسمیه و نام‌گذاری تالاب آق قشلاق به ۲ دلیل بوده است، این تالاب در میانهٔ روستاهای آق تپه و قشلاق واقع شده است. همچنین خواهرخواندگی تالاب آق قشلاق با تالاب بین‌المللی قره قشلاق در آذربایجان شرقی دلیل نام‌گذاری این تالاب است.