رد صلاحیت شده ها: مرگ سیاسی یا چرخش نخبگان

 بر اساس اصل 99قانون اساسی نظارت بر انتخابات، مراجعه به آرای عمومی و همه پرسی به عهده ی شورای نگهبان است. نظارت شورای نگهبان از مرحله احراز صلاحیت ها آغاز می شود. مرحله ای حساس و دقیق که تاکنون بسیار مورد کنکاش و نقد و نظر کارشناسان و گاها مهره ای برای بازی سیاستمداران بوده است. به عبارتی شورای نگهبان شاید بیش از هر مرحله ای از انتخابات، در این مرحله از سوی افراد و احزاب گوناگون تحت فشار بوده است.

شورای نگهبان موظف است قبل از انتخابات و پس از ثبت نام نامزدهای نمایندگی مجلس و ریاست جمهوری احراز صلاحیت نامزدها را مورد بررسی قرار دهد. با توجه به عدم موانع جدی و باز بودن فضای ثبت نام برای بسیاری از افراد جامعه، افراد زیادی متقاضی رقابت برای کسب کرسی های سیاسی و تقنینی می شوند. امسال برای رقابت بر کرسی های نمایندگی مجلس حدود 24هزار نفر ثبت نام کردند. در نتیجه بررسی های شورای نگهبان 14هزار نفر تایید صلاحیت شده و می توانند برای کسب 290صندلی در مجلس رقابت کنند. ماده ۲۸ قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی هفت شرط را برای انتخاب شوندگان در هنگام ثبت نام قید کرده که به این شرح است: «اعتقاد و التزام عملی به اسلام و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران، ابراز وفاداری به قانون اساسی و اصل مترقی ولایت مطلقه فقیه، داشتن حداقل مدرک کارشناسی ارشد و یا معادل آن، نداشتن سوء شهرت در حوزه انتخابیه، سلامت جسمی در حد برخورداری از نعمت بینایی، شنوایی و گویایی و حداقل سن سی سال تمام و حداکثر هفتاد و پنج سال تمام». 

در اکثر کشورهای دنیا به منظور اعمال نظارت بر انتخابات، مراجعی قانونی وجود دارند. «شورای نگهبان» در جمهوری اسلامی ایران، «دادگاه قانون اساسی» در ترکیه، «محکمه ‌النقد» در مصر،«شورای قانون اساسی» و «دیوان عالی عدالت» در فرانسه، «دادگاه قانون اساسی» در آلمان،«مجلس نمایندگان» و «سنا» در آمریکا، «مجلس عوام» در انگلستان و «دادگاه قانون اساسی» در روسیه، این نقش نظارتی را ایفا می‌نمایند. بنابراین مشابه شورای‌ نگهبان قانون اساسی ایران، در کشورهای دیگر هم نهادهایی تحت عنوان شورا یا دادگاه وجود دارند که وظیفه‌ی آن‌ها نظارت بر صحت انتخابات است.به عنوان نمونه در فرانسه برای آن که نامزدی فرد جهت تصدی مقام نمایندگی مردم رسمیت بیابد، لازم است حدود 500 نفر از نمایندگان –اعم از نمایندگان مجلس یا شوراها و... او را تأیید کرده باشند و به عبارتی پای طومار صلاحیت وی را امضا نمایند. طبق قانون، این 500 نفر باید لااقل از 30 استان مختلف کشور باشند و از هر استان بیش از 50 امضا نمی‌شود، جمع نمود. بنابراین فقط افرادی می‌توانند به عنوان نامزد خود را مطرح سازند که صلاحیت خود را قبلاً در سطح کشوری به نمایش گذارده باشند. فرانسوی‌ها معتقدند این تأیید صلاحیت از ظهور به قول آنان «پارشوتیست‌ها» یعنی افردی که به یک‌باره در میدان سیاست ظاهر شده و رأی مردم را با خود همراه می‌سازند، ممانعت به عمل می‌آورد.

آنچه که همیشه و در آستانه انتخابات فضای سیاسی کشور را ملتهب می کند. رد صلاحیت یا عدم احراز صلاحیت ها از سوی شورای نگهبان است. گرچه به نظر می رسد عملکرد شواری نگهبان در این موضوع دقیق بوده و ادله ای که به سمع و نظر نامزدها به طور خصوصی می رسد برای نامزدهای انتخاباتی قانع کننده است. ضمن اینکه امکان اعتراض برای نامزدها وجود دارد. لکن گاه این عملکرد شورای نگهبان به مذاق برخی احزاب و افراد خوش نمی آید. بلافاصله پس از اطلاع از رد صلاحیت یا عدم احراز صلاحیت اقدام به موضعگیری های تهاجمی می کنند. گاه با ادبیات تند عملکرد شورای نگهبان را مورد انتقاد قرار می دهند و گاه پای فراتر گذاشته و انتخابات را تحریم می کنند و مردم را به عدم مشارکت در انتخابات دعوت می کنند. هر دو رفتار شاید نشات گرفته از هیجانات سیاسی نامزد انتخاباتی باشد که البته برای اهل سیاست چندان عجیب و غریب نیست و در سراسر دنیا این اعتراضات سیاسی وجود دارد لکن برای عموم جامعه خطرناک است. رفتار سیاسی باید حول محور قانون بچرخد، عملکرد و موضعگیری افراد سیاسی در جامعه بازخورد دارد و مردان سیاست باید به این درک از بازی سیاست رسیده باشند که سخنان آنها در جامعه تبدیل به گفتمان و تاثیر بر رفتار مردم می شود. آشوب ها، تشنجات و التهابات سیاسی از همینجا آغاز می شوند. همه ی این رفتارها در دنیای سیاست ناپسند و غیرقابل پذیرش است. بیش از صندلی مجلس، باید وحدت، منافع ملی و ارزش ها برای نامزدهای احراز صلاحیت نشده مهم باشد. بسیاری از نمایندگان مجلس در برخی ادوار گذشته تایید صلاحیت نشده بودند در حالی که اکنون تایید و در میتینگ های سیاسی خود در حال رقابت با سایر نامزدها هستند. به این معنی که عدم احراز صلاحیت یک دوره به معنی پایان عمر سیاسی نیست. ماهیت قدرت سیاسی بر چرخش قدرت بنا شده، سیاست از دوام قدرت سیاسی متنفر است. انحصار در قدرت سیاسی پذیرفته نیست. عرصه سیاست عرصه چرخش و گردش نخبگان است. در نهایت مردم هستند که انتخاب می کنند چه کسی باشد و چه کسی نباشد. لکن نهادهای نظارتی در این انتخاب به مردم کمک می کنند. اهل سیاست بهتر از همه می دانند که در کشور خلا فعالیت احزاب موجب واکنش های هیجانی می شود. بنابراین همه نامزدها باید هیجانات سیاسی خود را کنترل کنند. در رقابت انتخاباتی، نامزد رد صلاحیت شده به جای دشمنی و عناد ورزی با مردم و نهادهای نظارتی می تواند برنامه های خود را از طریق دیگر افراد هم حزب و همفکر خود تعقیب کند به این معنا که شخص مهم نیست اهداف مهم هستند و این معنای رقابت سیاسی در کشورهای توسعه یافته است. اگر هدف کمک به توسعه کشور است و معیار برنامه ریزی است از طریق هم حزبی ها قابل اجرا است. رقابت سیاسی نباید به جنگ سیاسی بدل شود. شوق سیاسی مردم را نباید به تب سیاسی تبدیل کرد. خسارت ها و هزینه های این هیجانات انتخاباتی در گذشته مسیر توسعه و وحدت ملی را ناهموار کرده و مردم بیدار ایران از این تنش ها بیزار هستند.