«سرگذشت سیاسی دکتر محمد مصدق»

دکتر محمد مصدق یکی از شخصیت های سیاسی تاریخ ایران است که غالبا نگاهی صفر و یکی پیرامون او شکل گرفته است، به این معنی که وقتی از مردم نظرشان در خصوص دکتر مصدق را بپرسیم عموما یا با پاسخ شیفتگی نسبت به وی رو به رو میشویم و یا نفرت. در چنین شرایط و فضایی، اهمیت بررسی بی طرفانه و منصفانه عملکرد او دو چندان میشود و از این روی در پنجمین بسته "دوشنبه ها با کتاب" روزنامه اترک به سراغ بررسی کتاب "سرگذشت سیاسی دکتر محمد مصدق" رفته ایم، به این امید که روزی کتاب، صمیمی ترین دوست هر ایرانی شود:

کتاب فوق توسط آقای فرهاد دیبا نوشته و به کوشش خانم شیرین کریمی ترجمه شده است و نشر نی آن را چاپ کرده است. این کتاب 5 بخش، 11 فصل و 300 صفحه دارد؛ بعد از یادداشت مترجم، مقدمه نویسنده بر ترجمه فارسی و دیباچه؛ بخش اول آغاز می شود. این بخش شامل دو فصل است، فصل اول پیشینه خانوادگی دکتر مصدق را بررسی میکند؛ موضوعی که به دلیل رابطه خویشاوندی وی با قاجاریه همواره چالشی بوده است و فصل دوم اولین مسئولیت سیاسی دکتر مصدق یعنی والی گری استان فارس بررسی شده است.

بخش دوم کتاب نیز دو فصل دارد، در فصل اول عملکرد دکتر مصدق به عنوان وزیر مالیه بررسی شده و سپس یکی دیگر از موضوعات چالشی زندگی دکتر مصدق، یعنی رابطه او با رضا شاه مورد واکاوی قرار گرفته است. سپس والی گری دکتر مصدق بر آذربایجان و در نهایت یکی از مهم ترین مسئولیت های دکتر مصدق قبل از نخست وزیری یعنی وزارت امور خارجه بررسی شده و روایت هایی بر چالش های بیشمار آن روزگار بر دکتر مصدق شده است. بخش سوم کتاب شامل سه فصل است، فصل اول این بخش به یکی از مهم ترین بازه های تاریخ ایران یعنی روزهای بعد از جنگ جهانی دوم می پردازد، دومین فصل این بخش به بررسی مجلس چهاردهم شورای ملی می پردازد، مجلسی که بر خلاف تمایل شاه با حضور مصدق آغاز به کار کرد و طرح های مهمی چون طرح موازنه منفی در آن مطرح شد، نهایتا سومین فصل این بخش به تشکیل و تولد جبهه ملی توسط دکتر مصدق می پردازد، جبهه ای که از آن تاریخ به بعد یکی از بازیگران همیشگی سیاست ایران بود.

بخش چهارم این کتاب نیز دو فصل دارد، فصل اول به نخست وزیری دکتر مصدق میپردازد و به طور خاص نفت و سیاست خارجی در این دوران واکاوی شده است، موضوعاتی چون قانون ملی کردن نفت ایران و پیشنهاد بانک جهانی در این فصل بررسی شده، دومین فصل این بخش سیاست داخلی و اقتصاد غیرنفتی دولت دکتر مصدق بررسی شده است، محورهایی مثل تلاش دولت دکتر مصدق برای تحقق انتخابات آزاد، رابطه دکتر مصدق با حزب توده که باز هم از موضوعات پر چالش مربوط با این شخصیت سیاسی است، درگیری و اختلاف نظر دکتر مصدق با محمد رضا شاه پهلوی، قیام 30 تیر که با دخالت و حضور حزب توده نتیجه متفاوتی با آن چیزی که شاه میخواست رخ داد، برنامه 9 ماده ای دکتر مصدق بعد از 30 تیر، رابطه و موضع دکتر مصدق نسبت به کمونیسم، در این فصل مهم کتاب بررسی شده؛ در نهایت پنجمین و آخرین بخش کتاب دو فصل دارد فصل اول به کودتای 28 مرداد و سرنوشت دکتر مصدق و یارانش بعد از این اتفاق می پردازد و در فصل دوم نیز میراث دکتر مصدق یعنی ملی شدن صنعت نفت بررسی شده است.

همچنان که در مقدمه این یادداشت اشاره کردم، لزوم تحقیقات مستقل و بی طرفانه نسبت به رخدادها و شخصیت هایی که موضع صفر و یکی پیرامون آن ها وجود دارد، همچون دکتر مصدق، بسیار ضروری است و به اعتقاد بنده کتاب معرفی شده توانسته به حد مطلوبی این وظیفه تاریخی را ایفا کند و مطالعه آن را به همه علاقه مندان به تاریخ ایران توصیه میکنم.