علی کریمیان زیندانلو
بطوری وعده شده بود مقاله دوم نیز با اقتباس از کتاب« بنیاد پرتو شناسی در ایران» تالیف نگارنده مقاله و مصطفی کریمیان است. تقدیم جامعه فرهیخته و علاقمند به دیرینه شناسی پزشکی میگردد.
ورود دانش راديولوژي در ايران عمري بيش از صد ساله دارد و سابقه استفاده از دستگاه راديولوژي در ايران به اواخر سال 1297ش. بر ميگردد، در آن زمان به همت دكتر حبيباللهخان عدلالملك و در سالهاي بعد به همت دکتر شحیوارد طبیب مریضخانه آمریکایی در مشهد.[1] دكتر محمد و محمود حسابي[2]، دكتر عنايتالله خان منتخب[3]،دکتر مرتضی یزدی[4]،دکتر رضی رضا نور[5]، دكتر احمد فرهاد معتمد[6]و...، دستگاههای راديولوژي وارد كشور گرديد و توسط پزشكان در بيمارستانها به خدمت گرفته شد.[7] اما طبق اسناد تاریخی که مورد مداقه قرار گرفت، نخستین کسی که دستگاه رادیولوژی را به ایران وارد کرد، دکتر حبیب الله عدل بود؛ از این رو به مدد اسناد و به ایجاز مروری بر زندگینامه حبیب عدل و تاریخچه این رشته از دانش در ایران خواهیم داشت.
حبيب عدلالملك فرزند حاج سیدحسن حسینی- از بازرگانان معروف تبريز و هم عصرعباس میرزا نايبالسلطنه بود- و پدرش سیدحسین امیرآقا بن عبدالباقی ابن امیر ابیالخیر بن امیر عبدالوهاب الحسینی شنبغازانی است که او نیز شغل بازرگانی داشت. نسب این خاندان به سادات شنبغازان میرسد که به دعوت سلطان محمود، غازان ازمدینه منوره آمده و در دارلسیادة عمارت غازانی اقامت نموده بودند میرسد. امیر عبدالوهاب در زمان اوزون حسن آق قویونلو- مقام و احترام فوقالعادهای- داشت.
پیشینه خاندان عدل به نقل از سیدحسین عدل
« آنچه که از گذشته خاندان عدل سینه به سینه به ما رسیده و مستند نیست، نقل و قولهایی است که به کرات شنیدهام، میگویند: وقتی اوزون حسن به مکه مشرف شد، به تقلید شاهان بلاد عرب یک سید موذن و قاری به مقر حکومت شهر تبریز برد و به او در نزدیکی مقر خود در منطقه (قازان قوزان) خانه داد. صرف نظر از این روایت به طور مستند میتوان گفت شهرت اولیه ما (قازان قوزانی) بود.البته پدربزرگم حاج سیدحسن علاوه بر آن شهرت (حسینی) نیز داشت. شناسنامه یا سجل در حکومت رضا شاه اجباری شد و اولین شناسنامه برادرم که حسینی است قاب شده، به دیوار خانه ما آویزان است. شناسنامه سبب گردید ما بار دیگر تغییر نام دهیم و اسم فامیل را با الهام از لقب (عدالملک)، عدل بگذاریم.
جد اعلای خانواده، حاج محمود است که تاجر و مالک بود و در زمان محمدشاه قاجار زندگی میکرد. پسر او حاج سیدحسین مالکی ثروتمند و خیر بود. پل آجیچای[8] تبریز یادگار اوست. حاج سید حسین خانواده بزرگی داشت. حاج سید حسن بر خلاف پدر فقط یک زن اختیار کرد.
حاج سید حسن، قاضیالقضات تبریز و سالهای متعدد در دوره قاجار صاحب این مسند بود. حاجی علاوه بر اداره املاک پدری به امور قضا میپرداخت و مورد علاقه عامه بود، به همین دلیل لقب «عدالملک» را به او دادند. عدل الملک بیرونی خانهاش را در محله تاریخی ششگلان تبریز به محل کار تخصیص داد. او همه روزه پذیرای گروه کثیری از اهالی شهر و قصبات بود و همواره بیش از 50 نفر مهمان بر سر سفره ناهار داشت.
عدالملک از فعالین مشروطه بود. در کتاب تاریخ مشروطیت احمدکسروی به نام او اشاره شده است. حاج سیدحسن در اندرونی برای چهار دخترش کلاس درس برقرار کرده بود که در آن علاوه بر فارسی و عربی، قرائت و تفسیر قرآن مجید را هم میآموختند.
عمه بزرگ من خانم قمرتاج صادقی حافظشناس بودکه بیشتر سرودههای دیوان حافظ را از حفظ میخواند. به طوری که نقل میشود با آن که پدرش حاج سیدحسن با حافظ آشنایی کامل داشت، معانی و تفسیر بعضی از غزلیات را از دخترش میپرسید. حاج سید حسن دارای پنج فرزند پسر به نامهای: مسعود، یوسف، حبیب، فضلالله و سعید بود. مسعود فرزند ارشد، پس از درگذشت پدر لقب
عدل الملک گرفت.
حاج سید حسن فرزندان پسر را برای تحصیلات عالیه به فرانسه فرستاد. در میان فرزندان، فضلالله و حبیب ماندگار شدند و بقیه به ایران مراجعت کردند. دکتر حبیب عدل پزشک شد و نخستین دستگاه رادیولوژی را در باغ شخصی در خیابان ری، نزدیک سرچشمه نصب کرد. او رادیولوژیست و متخصص حلق و گوش و بینی بود....»[9]
سيد حسن در دوران مشروطه شيفته عقايد و پيشرفتهاي كشورهاي اروپايي شد و پسران خود را براي تحصيل به اروپا فرستاد. از آن پس اعضاء خانواده عدل كه اغلب در فرانسه تحصيل كرده بودند، پيشگام تاسيس موسسات نوين و وضع قوانين مدرن و پايهريز علوم جديد شدند. برادر حبيب عدل، يوسف خان مكرم الملك(قائم مقام)[10]، ميرزا مسعود عدلالملك، مهديخان معاضدالدوله، فضلالله عدل و سعيد عدل بودند.
محیط تربیتی- پرورشی حبیب عدل
بطوری که گفته شد ، حبیب عدل در شهر تبریز پا به عرصه وجود گذاشت. وی پس از گذراندن بخشی از تحصیلات ابتدایی در تبریز بر حسب امر پدرش حاج سیدحسن عدل(عدل الملک) با هزینه شخصی به اروپا رفت.[11] چرا که پدرش معتقد بود که خدمت به مردم بزرگترین و مقدسترین وظیفه هر فرد میباشد و در حقیقت به این شعر از سعدی شیراز سر و کار زیادی داشت:
صاحبدلی به مدرسه آمد ز خانقاه بشکست عهد صحبت اهل طریق را
گفتم میان عالم و عابد چه فرق بود تا انتخاب کردی از آن این فریق را
گفت آن گلیم خویش به درمی برد ز موج وین سعی میکند که بگیرد غریق را
وی قسمتی از تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در پاریس به پایان رسانید و به اخذ دیپلم متوسطه نائل گردید(Bachclier) سپس وارد دانشکده پزشکی این شهر شد و به مقام انترنی(کارآموزی (Interne des Hoptaux نائل شد. علیرقم گذراندن دوره انترنی در دانشکدههای فرانسه -که از کارهای بسیار مشکل و برای همه کس این امر چندان میسر نبود و میبایست علاوه بر دانستن دروس و مواد امتحانیه به خوبی به زبان فرانسه آشنا باشند، مضافاً بر این که داوطلب باید در مدت معینی به بهترین وجه از عهده امتحان برمیآمد.- حبیب عدل این امتحان را با درجه ممتاز گذراند و سپس دوران دانشکده طب پاریس را نیز به سرانجام رساند و بعد از آن به اخذ دانشنامه دکتری نائل شد. آنگاه چند سال دوره تخصص در رشته رادیولوژی را آموخت و برای خدمت آماده گردید.[12]
دکتر حبیب عدل با توجه به این که به اخذ دیپلم عالی دولتی Diploma d Etat نائل گردیده بود حق طبابت در کشور فرانسه را داشت و علیرقم اصرار دوستان و آشنایانش در فرانسه که در همان جا به طبابت مشغول گردد، معهذا راضی نشد و برای خدمت در کشور به تهران آمد.[13]
در حرفه طبابت
از روزی که دکتر حبیب عدل به تهران آمد، یعنی از سال 1297 تا سال 1330ش. مشغول طبابت در رشته تخصصی خود یعنی رادیولوژی و بیماریهای گوش و حلق و بینی شد و جز کار خود به فعالیت دیگر طبابت نمیپرداخت. او معتقد بود که طبیب باید فقط در رشته تخصصی خود کار کند و از رشته خود قدمی بیرون ننهد و از روز ورود به عالم طبابت تا روز مرگ جز در پیرامون کار و تخصص خود به کاری نپرداخت و در فن رادیولوژی عالمی متبحر و در بیماریهای گوش و حلق و بینی جراحی بسیار ممتاز و در تشریح دانشمندی کم نظیر بود، وی در مطب شخصی خود بیمارستانی کوچک برای بیماران خود داشت و رفع نیازمندیهای بیماران را مینمود.
دکتر حبیب عدل از اطباي مجرب، متبحر و قديمي تهران، و تنها رادیولوگ کشور در آن برهه بود. فن رادیولوژی را در ایران او باب نمود و اول کسی بود که دستگاه پرتو نگاری [ريون ايكس] و پرتو بینی (رادیوگرافی – رادیوسکوپی) را به کشور وارد و راه اندازی کرد.[14]و استفاده از آن را در دسترس همگان و بیماران قرار داد و بدرستی میتوان گفت که دکتر حبیب عدل «پدر علم رادیولوژی ایران» است[15].
ترک خدمت پزشکان انگلیسی مریضخانه دولتی و جایگزین پزشکان ایرانی
با تصویب قانونی24 عقرب 1301ش. در مجلس شورای ملی هیچ شخص خارجی نمیتوانست در خدمت دولت ایران باقی بماند یا جدیداً استخدام شود. مگر این که قراردادی که به تصویب مجلس رسیده باشد. با اجرای این قانون دکتر نلیگان و دکتر اسکات از ادامه خدمت در بیمارستان محروم شدند. در اسفند ماه، مدیر انگلیسی بیمارستان را ترک کرد و جانشینی برای او انتخاب شد و دکتر اسکات به مرخصی رفت، یک ایرانی جایگزین او شد. دکتر نلیگان هم قسمتی از وظایف خود را به دکتر حبیب عدل واگذاشت. در بهار سال 1302ه.ش موقعیت پزشکان انگلیسی به بهانه این که نتوانسته بودند قراردادی که به تصویب رسیده باشد را بدست بیاورند و موقعیت کاریشان مورد مخاطره قرار گرفت ودکتر اسکات که هنوز در مرخصی بسر میبرد، از طرف حکیمالملک که وزیر معارف شده بود به دکتر نلیگان ابلاغ شد که چون امضای قرارداد امتناع کردهاند، از حضور در بیمارستان خودداری کنند. اینگونه بود که با ترک خدمت دکتر نلیگان و اسکات دوره جدیدی در تاریخ بیمارستان رقم خورد و در این زمان دکتر حبیب عدل رئیس بخشهای: رادیولوژی و گوش و حلق و بینی شد.[16] بطوری که در اسناد ذیل آمده است:
« وزارت جليله معارف و صحيه، اداره كل صحيه- مقام محترم وزارت جليله معارف و صحيه دامت شوكته- چون قضيه استخدام آقاي دكتر حبيب تا اندازه براي منافع عمومي حايز اهميت ميباشد و باضافه مدتي است كه كنترات و ترتيب استخدام مشاراليه مواجه با مشكلاتي بوده اينك تفضيل عرايضي كه تاكنون موجب عدم پيشرفت اين امر بوده، ذيلاً بر سبيل راپرت به عرض ميرساند كه براي انجام اين مقصود هر نوع مقتضي دانند، اقدام و خاتمه يابد.
در سنه 1919م. بموجب پيشنهاد سفارت دولت انگليس به مقام رياست وزراء وقت مقرر گرديد كه از آن تاريخ مبلغي مريضخانه دولتي (سال اول 2500 ليره و سالهاي بعد 2000ليره) براي رفع نواقص و تكميل لوازم آن موسسه كمك نمايند و من جمله قرار شد با نظريه آقايان دكتر نليگان و دكتر اسكات اطباي مريضخانه مراتب مسطوره بموقع اجرا گذارده شود و ضمناً خريد يك دستگاه ماشين راديو الكتروتراپي بود كه براي معالجه قسمت عمده از امراض عامل موثري بشمار ميرود از محل اعانه ساليانه مريضخانه خريداري شود و چون لازم بود كه يك نفر متخصص آن فن نيز از اروپا استخدام شود لهذا نظر به اطلاعي كه از مراتب تحصيلات آقاي دكتر حبيب بدست آمده بود از طرف وزارت جليله امور خارجه توسط سفارت ايران مقيم پاريس منظور دولت به دكتر مشاراليه ابلاغ شد، اگر مايل است با ماهي يكصد و بيست تومان قبول اين خدمت را بنمايد ممكن است با شرايط معينه استخدام شوند. ( بر طبق مراسله مورخه آقاي دكتر نيلگان) جوابي كه توسط سفارت ايران مخابره شد حاكي از قبول اين خدمت بود، فقط دكتر حبيب مخارج مسافرت و بعضي جزئيات ديگر را نيز تقاضا نموده كه مورد قبول و بالاخره دستور حركت ايشان صادر شد كه تمام اسبابها و لوازم خود را با ماشين ابتياعي دولت و لوازم آن را از راه بغداد حمل نمايد و مخارج مسافرت و كرايه مشاراليه هم از محل عزيمت تا به طهران داده شد و پس از ورود به علت اين كه حقوق خود را در يكصد و بيست تومان قبول نمي كرد ( در زمان وزارت حضرت اجل آقاي حاج محتشم السلطنه) حكم استخدام ايشان به يكصد و هفتاد و پنج تومان صادر گرديد ولي وزارت جليله ماليه نظر به ماده 66 قانون استخدام حقوق مستخدمين بعد از ميزان 1299 را نپرداخت و مقرر شد كه مشاراليه كنترات شود آقاي دكتر حبيب هم راضي شده و كنترات نامه با شرائط عمده نوشت ( از قبيل دادن پنج هزار تومان براي معالجه مشاراليه در اروپا و ده هزار تومان به ورثه او در صورتي كه در اثر الكتريك صدمه ديده و يا فوت نمايد.و نظر به اين كه تصويب آن گونه كنترات ها از حيز اختیارات وزارت جليله خارج بود موكول به تصويب مجلس شوراي ملي گرديد و به علت تغييرات متواليه وزراء محترم معارف به ملاحظه بدست نيامدن مجال و فرصت موفق به گذران آن شده اند و اما سبب ديگري كه تاكنون موجب استفاده از ماشين هاي راديولوژي شده است كه براي بكار گذاردن آلات مزبور بناي عمارت مخصوصي لازم بود كه با زحمات زياد در سنه ماضيه براي ساختمان مزبور با نظريات وزارت جليله فوايد عامه مبلغ ششهزار تومان در بودجه پيش بيني شده و قسمت عمده بنا نيز در همان سنه سابق ساخته شد ولي چون مختصري از بنائي مزبور مساعد نبودن هوا و رسيدن زمستان موكول به هذه السنه گرديد و وزارت جليله ماليه بقيه وجه بنائي را كه معادل 770 تومان مي شود به عنوان اين كه مخارج سنه ماضيه را در هذه السنه نميتوان پرداخت از تاديه آن استنكاف ورزيده و موجب شد كه بنائي مزبور بحال وقفه و تعطيل بماند و به دفعات هم هيات محترم دولت از طرف اداره كل صحيه پيشنهاد شده و به وزارت جليله ماليه نيز لزوم اتمام آن كاملاً خاطر نشان گرديده، ولي متاسفانه تا كنون مورد قبول واقع نشده و بنائي به همان حال ناتمامي باقي است اما در خصوص اسباب ها و ماشين آلات اطلاعاً به عرض ميرساند كه تمام آنها در صندوقهاي بسته فرنگستان در بعضي اطاقها و راهروهاي مريضخانه دولتي در تحت نظر اعضاء مسئول و برقرار است و مختصر اسبابهاي دقيقه كه احتمال ضايع شدن داشت به توسط آقاي دكتر حبيب الله باز شده و در اتاق محفوظي ضبط است.
اين بود مختصري از شرح استخدام آقاي دكتر حبيب متخصص علم راديوالكتروتراپي و ترتيب ساختمان بناي مخصوص آن اينك هر طور آن وزارت جليله در تصفيه اين امر مقتضي دانند امر به اقدام آن بفرمايند تا به همان نحو اطاعت شود. [امضاء]: سیفالسلطان مدیر کل صحی.
[حاشیه نامه]: آقای مدیر کل ملاحظه نمایند. 21 میزان
30 میزان1302ش.- عجالتاً ضبط شود تا در موقع به اداره کل صحیه مملکتی احاله داده شود. بهرامی.[17]
تاسیس بخش رادیولوژی مریضخانه دولتی
در اواخر دوره قاجار از طرف كمپاني نفت جنوب يك دستگاه ماشين راديو لوژي «ريون ايكس» براي معالجه مرضي به مريضخانه دولتي تحول گرديد و گویا اداره صحیه برای دایر کردن سرویس رادیو تراپی تجهیزات رادیولوژی از لندن تقاضا کرده بود که این بخش را در مریضخانه دولتی دایر نماید. از سویی اداره صحیه در صدد بود تصدی تمام كارها بدست متخصصین کشور انجام گیرد، ولی به سبب فقدان متخصص استفاده از آن دچار وقفه شد. تنها کسی که از عهده این مهم بر میآمد، دکتر حبیب عدل بود به این سبب از طریق سفارت ایران در فرانسه و با مکاتبه با وی تقاضا شد که با تعیین حقوق ثابت ماهی یکصد و پنجاه تومان و عایدات بالمناصفه از معالجه عمومی با اسباب و اثاثیه دولتی هر چه بشود، آیا حاضرند به ایران بیایند یا خیر؟
دکتر حبیباللهخان با شرایط ذیل: حاضر به همکاری گردید و در پاسخ به مکاتبات اعلام میدارد: «... تاسیس رادیو[لوژی] خیلی پیچیدگی دارد، یک دستگاه که خریده شده کافی نخواهد بود، خصوصاً در طهران وسائل تعمیر نیست و در کامل بودن آن تردید دارد و طالب است که صورت جزء آن قبل از وقت به او برسد، ولی خود کسر یک دستگاه مکمل سیستم Coohidge شصت هزار فرانک با دو چراغ مخصوص برای هر شعبه خریده همراه میآورد ولی استدعا دارد:
اولاً- حقوق دویست تومان داده شود.
ثانیاً- عبور بیست صندوق اسباب مزبور و مسافرت او و عیالش از راه قفقاز قبل از وقت تامین فرمایند.
ثالثاً- مخارج مسافرت از طرف دولت به او کمک شود.[18]
با تشکیل کمسیون، تاسيس قسمت راديولوژي و راديوالكروتراپي مريضخانه دولتي تكميل و افتتاح شد و طی اعلان از طرف صحیه کل مملکتی با این عنوان:« خواطر عموم را محترماً مستحضر ميدارد مرضاي بي بضاعت كه احتياج به قسمت مزبوره دارند ميتوانند همه روزه سواي ايام جمعه و تعطيل عمومي به مريضخانه دولتي در قسمت راديولوژي مراجعه نمايند. دكتر سعيد مالك.»[19]
از آن پس هر ساله اداره کل صحیه قراردادی با دکتر حبیب عدل منعقد میکرد و مجلس شورای ملی در بودجه سال 1311ش. به اداره کل صحیه دستور پرداخت تفاوت حقوق اسفند 1309 و اسفند 1310 به مبلغ 400 ریال در ذیل ماده 2 از فصل اول نامبرده صادر کرد.[20] که آخرین قرارداد نامبرده بشرح ذیل می باشد:
« وزارت داخله، صحیه کل مملکتی،کنترات آقای دکتر حبیب عدل رِئیس سرویس رادیولوژی، نمره (426/1532)، تاریخ 18/1/1309ش.
قرارداد استخدام
1- از اول اسفند ماه 1308 تا مدت سه سال آقای دکتر حبیب عدل مطابق شرایط ذیل: به خدمت صحیه کل مملکتی استخدام میشود:
2- آقای دکتر حبیب عدل متعهد است آلات و ادوات مخصوصه رادیو الکتریک را که بعد دولت وارد خواهد کرد و در محلی که برای این کار تخصیص داده شده است نصب نمود و آن را بکار اندازد.
3- آقای دکتر حبیب عدل متعهد است غیر از ایام تعطیل رسمی مریضخانه همه روزه از ساعت دو قبل از ظهر تا ظهر مشغول عملیات اصلی باشد. (غرض از عملیات اصلی رسیدگی به مرضی است.) و بنابر این ساعاتی که جهت بکار انداختن ماشین و تهیه مقدمات کار صرف میشود، از این دو ساعت و نیم خارج بوده و جزو ساعات کار محسوب نمیشود.
4- حقوق ماهیانه آقای دکتر حبیب بشرح ذیل خواهد بود:
در سال اول این قرارداد سیصد و ده تومان(3100قران)
در سال دوم این قرارداد سیصد و سی تومان (3300قران)
در سال سوم این قرارداد سیصد و پنجاه تومان (3500قران)
که هر ماهه از محل اعتبارات بودجه صحیه کل به ایشان پرداخته میشود.
توضیح آن که ده تومان از مبلغ فوق به عنوان بیمه جان دکتر داده میشود و اگر در حین عمل آسیبی به دکتر برسد به هیچ وجه به این عنوان حق ادعائی به دولت نخواهد داشت.
5- در صورتی که وزارت داخله قبل از انقضای مدت بخواهد قرارداد را فسخ نماید باید باید ششماه فوق دکتر حبیب عدل آن را در صورتی که ششماه از مدت کنترات باقی باشد به عنوان رفع خسارت به دکتر مشارالیه بدهد والا حقوق مدتی که از کنترات باقی مانده تادیه نخواهد شد.
6- چنانچه بالعکس آقای دکتر حبیب عدل بخواهد قبل از انقضای مدت کنترات دست از کار بکشد، باید ششماه قبل صحیه کل را کتباً از تصمیم خود مطلع سازد و نسبت به حقوق بقیه مدت کنترات هم ذیحق نخواهد بود.
7- یک نفر مکانسین با تصویب آقای دکتر حبیب با حقوقی که صحیه کل مملکتی تعین مینماید، برای شعبه موتور الکتریک (رادیو تراپی) از طرف صحیه کل استخدام خواهد شد.
8- فقط محصلین مدرسه طب و اطباء حق دارند با رعایت مقرراتی که از طرف صحیه کل معین خواهد شد، در شعبه رادیوالکترو تراپی حاضر شده و استفاده علمی و عملی نمایند و دکتر مزبور هم از دادن توضیحات در این قسمت که عمل مینماید، نباید مضایقه نماید. بدیهی است که شاگردان و غیره به هیچ وجه حق مداخله در امور شعبه مزبوره نخواهند داشت.
9- یک نفر معاون که کاملاً بتواند از عهده این خدمت برآید و تا حدی سابقه بکار داشته باشد، از بین اطبای دیپلمه انتخاب خواهد شد.
10- در صورتی که به علتی از علل نفسانی در ماشینهای الکترورادیوتراپی حاصل شود که اصلاحیه آن ممکن نگردد تا مدتی که اسباب دیگر به جای آن تهیه شود دکتر حبیب عدل متعهد است مادام که ماشین بکار نیفتاده همه روزه از دو ساعت و نیم قبل از ظهر تا ظهر در مریضخانه دولتی بموجب دستورالعمل صحیه کل مملکتی مشمول خدمت طبی( معالجه امراض گوش و حلق و بینی) باشد.
11- آقای دکتر حبیب عدل در مناسبات و مراجعات اداری خود با رعایت نظامات و مقررات اداری تابع رئیس کل صحیه خواهد بود.
12- آقای دکتر حبیب عدل حق یک ماه مرخصی با استفاده از حقوق در مدت سال خواهد داشت و اگر سال به سال از این مرخصی استفاده نکرد، حق استفاده از مجموع آن در سال بعد یا آخر خواهد داشت و مدت ایام مرخصی از مدت کنترات محسوب خواهد شد. ایام غیبت از مرخصی سالیانه کسر میشود.
13- پرداخت حقوق سالیانه منوط به تصویب بودجه در مجلس شورای ملی و وجود اعتبار قانونی است، والا قبل از وجود اعتبار قانونی از بابت حقوق دکتر وجهی تادیه نخواهد شد و او هم حق مطالبه نخواهد داشت.
14- این قرارداد در چهار نسخه مسطور: یکی نزد آقای دکتر حبیب عدل و یکی در ضبط صحیه کل و دو نسخه دیگر در وزارتین داخله و مالیه ضبط میشود.
تبصره- در صورتی که بودجه شعبه الکترورادیوتراپی در ضمن بودجه صحیه کل مملکتی در مجلس تصویب نشود، آقای دکتر حبیب عدل حق فسخ کنترات حاضر را خواهند داشت.
محل امضا و مهر پرسنل صحیه کل امضاء محاسبات صحیه امضاء وزارت داخله امضاء مهر وزارت داخله [21]
عضویت در تشکل صنفی و انجمنها
وی چند سفر نیز به اروپا نمود و در چند کنفرانس بین المللی نیز به نمایندگی از طرف کشورمان شرکت جسته و در تمام این مسافرتها در محافل علمی حاضر میشد و با دانشمندان مباحثه و تامل داشت، اما آنچه که مرحوم دکتر حبیب عدل را در میان همکاران ممتاز میداشت، مطالعه مستمر و مستغرق بودن وی در میان کتاب و رساله و نوشته بود، وی با نظمی بی نظیر ساعات مخصوصی را به مطالعه آخرین تتبعات و اکتشافات علمی میپرداخت و کمتر اتفاق میافتاد مجله جدیدی در فن و حرفه خود را از نظر نگذراند.
او به زبان فرانسه احاطه کامل داشت و انگلیسی را خیلی خوب میدانست. و برای وی نطق و خطابه به زبان فرانسه بسیار آسان بود و در جمیع دعوتهایی که ایجاب مینمود، بدون هیچگونه دغدغه و لکنت زبان مطلب را بسیار خوب و فصیح و رسا ادا مینمود.همچنین وی از شیفتگان کتاب و مشترکین پا برجای مجلات بود و کتابخانهاش یکی از کتابخانههای تخصصی طبی کشور بود.
یکی از قدمهای که در سال های اخیر در رشته رادیولوژی برداشته بودند، تاسیس«انجمن پرتو شناسان ایران»بودکه به همت وی و عدهای از همکارانشان جلسات آن مرتباً در منزل موصوفعلیه تشکیل میگردید و مشاوره وبحث در رشته رادیولوژی مجهز و مهیا بود.
در جهان پزشکی و اعتلاء مقام طبیب
وی معتقد بود که فعالیت صنفی و امور مربوط به حرفه طبیب باید بدست برگزیدگان این صنف انجام گیرد، از این رو با عدهای از همکاران شالوده و اساس جامعه پزشکی ایران را به نام Ordre de Medeins تدوین نمود، هدف او از برقراری این تشکل این بود که طبیب با نظر و رای و حکم طبیب باید به محکمه دعوت شود، توبیخ، تقدیر و تشویق شود. محل کار او توسط طبیب معین گردد، رسیدگی به مدارک تحصیلی و تخصصی طبیب باید در شورای اطباء بعمل آید. به دنبال این افکار با همکارانشان «کانون پزشکان ایران» و سپس «جامعه پزشکی ایران» تشکیل گردید.
ریاست جمعیت دوستداران فرهنگ ایران و فرانسه
دکتر حبیب عدل چون تحصیلات خود را در کشور فرانسه به پایان رسانیده بود و به ادبیات و فرهنگ علاقه تام داشت، در سالهای آخر عمراز طرف «جمعیت دوستداران فرهنگ ایران و فرانسه» به ریاست این جمعیت انتخاب گردید که در حقیقت یکی از پایههای همکاری علمی و فرهنگی بین ایران و فرانسه بشمار میرفت.[22]
وقف تجهیزات پزشکی به بیمارستان فیروزگر
دکتر حبیب عدل در سال 1330ش. قبل از عزیمت به اروپا برای معالجه، تمام دستگاههای رادیولوژی و رادیوسکوپی و اثاثیه و لوازم فنی و طبی خود را به تولیت دکتر رضا صحت- رئیس بیمارستان فیروزآبادی- کلاً وقف بیمارستان فیروزآبادی نموده و از این رهگذر نیز نام نیکی در تاریخ پزشکی ایران گذاشت.
درگذشت دکتر حبیب عدل
دکتر حبیب عدل پس از سی و پنج سال خدمت پزشکی در هفتم مرداد سال 1331 ش. رخت از جهان بر بست و جام لطیف عمرش بدست کوزه گر دهر بر زمین خورد.
جامی است که عقل آفرین میزندش صد بوسه زمهر بر جبین میزندش
این کوزه گر دهر چنین جام لطیف میسازد و باز بر زمین می زندش
مجلس تذکر دکتر حبیب عدل
از طرف کانون پزشکان ایران و جمعیت دوستداران فرهنگ ایران و فرانسه در تاریخ شنبه هشتم شهریور ماه 1331 ساعت هفت و نیم بعد از ظهر مجلس تذکری بر پا شد که در آن عدهای از افراد خاندان عدل، دوستان ایشان، اعضاء کانون پزشکان ایران، اطباء و کارمندان جمعیت دوستداران فرهنگ ایران و فرانسه حضور داشتند.
ابتدا دکتر عباس ادهم اعلم الملک مجلس تذکر را افتتاح نموده و شمه از تحصیل و اخلاق ایشان را بیان داشت.آنگاه دکتر عبدالحسین راجی- نایب رئیس کانون پزشکان ایران- و دکتر مجتهدی نایب رئیس جمعیت دوستداران فرهنگ ایران و فرانسه بمناسبت آن که دکترعدل ریاست هر دو قسمت را عهده دار بودند، بنام نواب رئیس کانون و جمعیت صحبت کردند.
بعد دکتر محمود نجمآبادی مدیر نشریه جهان پرشکی شرحی مبسوط از تحصیلات، امتیازات علمی، خدمات طبی، تخصص دکتر عدل در جهان پزشکی ایران ایراد نمود.
در خاتمه احمدحسین عدل بنام خاندان عدل از حضار تشکر نمودند و مجلس ساعت 9 ختم گردید.[23]
[1] . سازمان اسناد ملی ایران. منشاء 310، سند شماره 24827.
[2] . روزنامه اطلاعات. بتاریخ 27فروردین 1392ش.
[3] . سازمان اسناد و کتابخانه ملی. منشاء 240، سند شماره 2172.
[4] . روزنامه ايران. سال 17، شماره 4034. جمعه 5 اسفند 1311ش. ص2.
[5] . روزنامه اطلاعات. سال يازدهم . شماره 3132، جمعه 1316ش. ص3.
[6] . نويسنده كتاب زندگينامه مشاهير رجال پزشكي معاصر ايران مي نويسد: «پس از دكتر حبيب الله عدل، دكتر احمد فرهاد معتمد(استاد پزشكي و راديولوژي و رئيس دانشگاه در دوره زمامداري نخست وزيري علي اميني) دستگاه راديولوژي را براي تشخيص بيماريها به ايران آورد.
موحدي، مهدي. زندگينامه مشاهير رجال پزشكي معاصر ايران(تهران: موسسه نشر علوم و فنون، 1371ش.) ص 147.
[7] . با تصحيح نگارنده و با استفاده از: شوراي نويسندگان جلال شكوهي، جلال وانجمن راديولوژي ايران. كتاب جامع آئين نامه ها، قوانين و مقررات ملي تاسيس و فعاليت مراكز تصويري برداري پزشكي (تهران: انجمن راديولوژي ايران، 1396ش.) ص 23.
[8] . پل آجی چای یکی از پل های تاریخی شهر تبریز می باشد. این پل در پیوستگی فرودگاه تبریز و در بلوار شهید بابایی تبریز قرار دارد. قدمت پل به دوره صفویه می رسد و حاج سید حسین این پل را در زمان خود تعمیر کرد.
[9] . عدل، سید حسین. از گذشته ای نه چندان دور(خاطرات سردبیر سابق روزنامه کیهان سیدحسین عدل)، به کوشش فرشید ابراهیمی، با مقدمه منصوره اتحادیه(نظام مافی)،(تهران: نشر تاریخ ایران، 1400ش.)صص23-24.
[10] . بعد از لقب مكرم الملك، لقب قائم مقام گرفت. در دوره قاجار حكمران ايالتهاي استرآباد(گرگان)، كردستان و كرمانشاه بود.[10]- پدر پرفسور عدل و خواهر او عظمي عدل- همسر دوم مهندس حبيب نفيسي بود- يكي ديگر از دختران يوسفخان نيز همسر محمدولي فرمانفرمائيان بود.
[11] . سرمد، غلامعلی. اعزام محصل به خارج از کشور(در دوره قاجاریه)، (تهران: چاپ و نشر بنیاد، 1372ش.) ص 353.
[12] . یک ضایعه بزرگ در جهان پزشکی دکتر حبیب عدل طبیب دانشمند ایرانی ، پدر علم پرتو شناسی ایران در گذشت.مجله جهان پزشکی، سال ششم، شماره ششم، شهریور 1331، صص 110-118.
[13] . سرمد، غلامعلی. اعزام محصل به خارج از کشور(در دوره قاجاریه)، (تهران: چاپ و نشر بنیاد، 1372ش.) ص 353.
[14] . سرداري نيا، صمد. تبريز شهر اولينها(تبريز: كانون فرهنگ و هنر آذر بايجان،1381ش.)ص411. به نقل از كتاب رجال آذربايجان در عصر مشروطيت ص 119.
[15] . سرمد، غلامعلی. اعزام محصل به خارج از کشور(در دوره قاجاریه)، (تهران: چاپ و نشر بنیاد، 1372ش.) ص 354.
[16] . سپس در بخش رادیولوژی دکتر محمدحسابی، و در بخش گوش و حلق و بینی دکتر فلاتی جایگزین دکتر حبیب عدل شدند. مدیریت فرهنگی و فوق برنامه معاونت دانشجویی و فرهنگی دانشگاه علوم پزشکی تهران.، با همکاری روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران. بیمارستان سینا در گذر ایام(تهران: موسسه فرهنگی انتشارات تیمورزاده- نشر طبیب ، 1378ش.) صص 18- 20.
[17] . سازمان اسناد ملی ایران. منشاء297، سند شماره 1182.
[18] . سازمان اسناد ملی ایران. منشاء 297، سند شماره 1940.
[19] . روزنامه اطلاعات. سال سوم شماره569، شنبه 10 شهريور 1307ش. ص2.
[20] . مجلس دوره هشتم . جلسه 116 .
[21] . در رونوشت نامه اداره کل صحیه بتاریخ 1/11/1311ش، راجع به ترتیب حقوق و تجدید کنترات دکتر حبیب عدل رئیس سرویس رادیولوژی مریضخانه دولتی نوشته شده است: اداره محترمه تقاعد – فرمودند؛ اگر اداره صحیه تصدیق مینماید که این کار از عهده دیگری ساخته نیست وظیفه شخص منحصر بفرد است، ناچار باید موافقت نمود. سازمان اسناد ملی ایران. منشاء 251، سند شماره 2737.
[22] . یک ضایعه بزرگ در جهان پزشکی دکتر حبیب عدل طبیب دانشمند ایرانی ، پدر علم پرتو شناسی ایران در گذشت.مجله جهان پزشکی، سال ششم، شماره ششم، شهریور 1331، صص 110-118.
[23] . یک ضایعه بزرگ در جهان پزشکی دکتر حبیب عدل طبیب دانشمند ایرانی ، پدر علم پرتو شناسی ایران در گذشت.مجله جهان پزشکی، سال ششم، شماره ششم، شهریور 1331، صص 110-118.