تاریخچه رادیولوژی در ایران

(ورود نخستین تجهیزات رادیولوژی(ریون ایکس) به ایران)

                                             علی کریمیان زیندانلو

 

با پوزش از خوانندگان گرانقدر از وقفه ای که در تدوین این مقاله پیش آمد، توجه شما را به ادامه مطلب معطوف می دارد:

تا کنون مطالب پراکنده­ای در باره تاریخچه رادیولوژی در ایران در نشریه و کتاب ها نگاشته شده، برای این که تاریخ مدون و دقیقی از بنیانگذار، پیشگامان و تاریخچه این شاخه از پزشکی بدرستی تدوین گردد، اسناد آرشیوی زیادی مورد مداقه قرار گرفت و با بازخوانی چند برگ از اسناد جهت نیل به مقصود برآمدم: 

اسناد ورود نخستین دستگاه رادیولوژی(ریون ایکس) به کشور

«نمره 408- مقام منيع وزارت جليله معارف دامت شوكته- آقاي دكتر حبيب­الله­خان تبريزي كه مدتها در پاريس به تحصيلات طبي مشغول بوده اخيراً مصمم شده بود كه به طهران آمده و مشغول معالجه هموطنان خود گردد، لازم بود بعضي لوازمات معاينه مرض از قبيل (ريون ايكس) و غيره همراه بياورد. جناب مستطاب اجل اكرم افخم عالي مكرم الملك- برادر معزي اليه- اين اشياء را به ايران حمل مي­نمايد چون در حقيقت خدمت بنوع است، از گمرك آنها معاف باشد و نظريات اوليه­اش اين بود كه در تبريز اقامت نمايد، از آن اداره محترمه حكمي به گمرك آستارا صادر شده بود كه حين ورود اشياء را بدون گمرك اجازه عبور بدهند اينك بواسطه بسته بودن راه باطوم معزي­اليه مجبور شده است كه از طريق ديگر اشياء را به ايران حمل نموده و در طهران اقامت نمايد. چون گمركات سرحدات مطلع از صدور حكم معافيت گمرك اشياء مزبور نيستند، اين است تقاضا مي­كنم قدغن فرمائيد حكمي در تعقيب حكم قديم كه تقريباً شش ماه قبل صادر شده، به اداره گمركات صادر شود كه متحدالمآلي^[1] به گمركات سرحدات صادر شود كه هنگام ورود اشياء ممانعت ننموده و اجازه عبور بدهند و ضمناً خاطر نشان مي­كنم كه چون خود دكتر حبيب ممكن است كه دو ماه بعد از اشياء به طهران بيايد، اين است اشياء به اسم بنده وارد خواهد شد. عدل­السلطنه.

 

وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه، نمره 843، تاریخ 18

وزارت جلیله امور خارجه- متمنی است از کلیه نوشتجات و تلگرافاتی که در خصوص کنترات دکتر حبیب و در موضوع آلات و ادوات رادیولوژی از طرف آن وزارت جلیله با سفارت دولت علیه در پاریس مخابره شده است سوادی[2] به وزارتخانه زودتر ارسال فرمایند که مراجعه به نوشتجات مزبوره لازم است. ع. مکرم^[3]

وزارت امور خارجه، سواد تلگراف، نمره 1224،

مقرر گردید دكتر حبيب الله خان دستگاه تكميل سيستم Coolidge شصت هزار فرانك با دو چراغ مخصوص براي هر شعبه خريده همراه بیاورد و قرار شد از طرف دولت: 1- حقوق دويست تومان صادر شود، 2-براي عبور بيست صندوق اسباب مزبور و مسافرت او و عيالش از راه قفقاز قبل از وقت تامين فرمايند.3-در مخارج مسافرت از طرف دولت به او كمك شود. همچنین در 21 حوت/ اسفند1297ق. دستوری از وزارت مالیه مبنی بر معافیت تادیه حقوق گمرکی اشياء ريون ايكس آقاي دكتر حبيب­الله­خان تبريزي از حقوق گمركي صادر گردد، ولی به سبب جنگ جهانی اول معلوم نبود که تجهیزات از کدامیک از مبادی سرحدی وارد می­شود. در تاریخ 30 حمل 1298ش. وزارت مالیه تقاضا کرد که از مکرم الملک – برادر بزرگ دکتر عدل که حکمران استرآباد بود تحقیق شود که تجهیزات از کدام سرحد وارد می شود که مراتب به اداره گمرک اعلام شود و طر مراسله ای به شرح ذیل:

«اداره گمركات، نمره 4849، [بتاريخ]14 سپتامبر 1920م./24 سنبله پيچي ئيل 1338ق.//1299ش.

وزارت جليله معارف و اوقاف- مراسله محترمه مورخه بيست و ششم اسد گذشته نمره (3087) واصل و بطوري كه تقاضا فرموده بودند تعليمات لازمه به مصادر گمركي كرمانشاه و بوشهر و بندرعباس و محمره^[4] يعني سرحداتي كه در نتيجه وضعيات كنوني اروپا ممكن است كالاها از يكي از آن نقاط وارد شود صادر گرديد كه اشياء راجعه به دستگاه اشعه ايكس (ضوء غير مرئي) متعلق به آقاي دكتر حبيب الله خان را كه صورت جزء آن در فهرست ضميمه مراسله سابق الذكر بود به معافيت از حقوق ورودي بپذيرند. رئيس كل گمركات[امضاء]

بخشنامه­ای به کلیه گمرک­های مرزی نامبرده صادرشد و پس از خرید تجهیزات مکاتبات و هماهنگی با وزارت معارف و وزارت امور خارجه جهت بر طرف کردن موانع زمینه ورود دستگاه رادیولوژی فراه گردید:

وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه، نمره 3648، تاریخ 8 میزان 1299ش.

وزارت معارف و اوقاف و صنايع مستظرفه دام اقباله- در تعقيب مراسله جناب عالي راجع به دستگاه ريون ايكس كه آقاي دكتر حبيب الله خان از اروپا خريداري نموده، شرحي به اداره كل گمركات نوشته شد. محض استحضار خاطر جناب عالي سواد و جوابي كه رسيده تلواً ارسال مي دارد. اعلم الدوله

وزارت امور خارجه اداره سوم سياسي، سواد تلگراف سفارت پاريس، نمره 1397، مورخه 25 سرطان 1301ش.

تلگراف سفارت پاريس- تعقيب نمره 154 مطلب ذيل را فوراً به دكتر حبيب الله ابلاغ فرمائيد انتخاب تصويب سفير انگلستان را در پاريس ملاقات نموده اطلاعات در موضوع اسبابها اخذ كنيد مسافرت از راه قفقاز غير ممكن است، كشتي مستقيم تا بصره گرفته 15 سپتامبر بغداد وارد شويد تمام اسباب هاي مربوطه را همراه خود بياوريد كه خيلي اهميت دارد، مخارج مسافرت و شخصي تاديه خواهد شد. امضا انتظام الملك.

[حاشيه]: سواد مطابق اصل است. مُهر وزارت امورخارجه- اداره سوم سياسي.

وزارت امور خارجه، اداره سوم سياسي، سواد تلگراف ، نمره 1384، مورخه 26 عقرب 1301ش.

به سفارت پاريس- وسائل ارسال اشياء و ملزومات را به طهران فراهم كنيد تفضيل با پست. امضا انتظام­الملك

[حاشيه]: سواد مطابق اصل است. مُهر وزارت امورخارجه- اداره سوم سياسي. ^[5]

خاطرات پروفسور یحیی عدل از ورود اولین دستگاه راديولوژي به ايران

«حبيب عدل عموي من بود. او در فرنگ متخصص راديولوژي و بيمارهاي گوش و حلق و بيني بود، دكتر شده بود. من يادم هست دفعه اولي كه او به ايران آمد، پدرم حاكم كرمانشاه بود و ما آن جا بوديم. اين تمام وسايلش را خيلي زياد بود، چون مثل حالا جمع و جور نبود و اسباب­ها تكه تكه بودند، مثلاً ترانسفور ماتور را هم مجبور بود كه خودش بياورد. چون اين جا آن موقع برق خيلي مرتبي نبود، اين چهار پنج تا كاميوني از مارسي تا بيروت برده بود و از بيروت با اين كاميوها، خودشان هم با يك اتومبيل همراه آمده بودند و از كرمانشاه هم [رد] شدند و يك روز مهمان ما شدند، بعد اين­ها را آوردند تهران سوار كردند، البته به اين اصرار كردند وقتي به اين جا آمده در خيابان لاله زار يك جايي باز كرده بود كه وسايلش را گذاشته بود. ما آن موقع در خيابان پهلوي[خيابان] منوچهري منزل داشتيم و هر وقت اين يك دانه عكس بر مي­داشت همه محله­هاي شهر نيمه خاموش مي­شدند و مي­گفتند: «حبيب عدل دارد عكس بر مي­دارد.»^[6] نه فقط در قسمت عكسبرداري و راديولوژي متخصص شده بود بلكه متخصص سوار كردن وسايل برقي هم شده بود. بعدها كه رفت در خيابان چراغ برق مطب باز كرد^[7] از آن برق ظهيرالدوله [ استفاده كرد] آن موقع تهران دو تا برق داشت كه يكي برق دولتي و يكي برق ظهيرالدوله بود كه در تمام آن ناحيه بود. هرموقع آن خراب مي­شد مي­آمدند [دکتر حبیب] را صدا مي­كردند. كه برود كارخانه برقشان را درست كند. البته او اولي بود و بعد ديگران هم آمدند.»[8]

 

 

با این که دکتر حبیب الله عدل همراه با اولین دستگاه رادیولوژی ترانفورماتور هم از اروپا آورده بود ولی در سال های بعد مجبور شد از برق ظهیرالدوله استفاده کند، ولی به سبب ضعیف بودن برق آن وقت تهران نوسان برق که ایجاد می شد^[9] او در تاریخ 16 اسفند 1301ش. قراردادی در چهارده ماده با امین الضرب برای اجاره یک مولد برق با شروط ذیل منعقد کرد تا بتواند برق رادیولوژی را تامین کند:

[بتاریخ] 20 شهر رجب المرجب سنه 1341ق.[16 حوت 1301ش.]

یک دستگاه موتور الکتریک الترناتیف فاره که دوکیلو وات قوه دارد بدون عیب است از مال جناب مستطاب اجل آقای حاج امین­الضرب نزد این جانب است برای راه انداختن اسباب رادیولوژی خودم گرفته­ام که از حال تحریر بعد از هشت ماه دیگر مسترد دارم با شرایط ذیل:

اول- بعد از هشت ماه موتور مزبور را بدون عیب و نقص بطوری که مسیو فلیکس بی عیبی آن را تصدیق نماید، مسترد دارم.

دوم- چنانچه در آخر مدت موتور عیب و نقصی بکند، در مدت دو ماه باید بطوری که مسیو فلیکس بپسندد تعمیر نموده مسترد دارم و خرج تعمیر بر عهده خود این جانب دکتر حبیب است.

سوم- هرگاه موتور معیوب نشود و در آخر هشت ماه مسترد ننمایم، تا دو ماهی صد تومان و بعد از دو ماه ماهی صد و پنجاه تومان کرایه آن را باید عاید دارم. آقای حاجی امین­الضرب هم حق دارد قوه برق را از منزل این جانب و از موتور قطع نماید.

چهارم- هرگاه مطابق ماده دوم موتور معیوب بشود و نتوانستم صحیح بی عیب تا دو ماه مسترد دارم، باید یک هزار تومان قیمت آن را به آقای حاجی امین­الضرب وجه نقد بدهم.

پنجم- قبل از هشت ماه آقای حاجی امین­الضرب حق ندارن موتور مزبور را از بنده بگیرند.

ششم- این جانب حق ندارم، موتور مزبور را غیر از اسباب رادیولوژی به کارهای دیگر از قبیل پر کردن (اکومیلاتر) یا ورشو و مغرز  کاری و غیره استعمال نمایم.

هفتم- مال الاجاره مدت هشت ماه و بعلاوه دو ماه موتور یک سیر نبات  که نقداً به آقای حاجی امین­الضرب پرداختم.

هشتم-  قیمت قوه الکتریک که از کارخانه در مدت هشت ماه به این موتور اتصال می­دهند، مبلغ دویست و چهل تومان است که متعهدم ماهی مبلغ سی تومان به موجب قبض رسید به امضای آقای حاجی امین­الضرب کارسازی نمایم و چنانچه در هر ماه نرساندم حق دارند اتصال قوه برق را باز نمایند.

نهم- چنانچه بواسطه یک پیش­آمدی از هر قبیل قوه الکتریک از موتور منفصل شود، به عبارت آخری در کارخانه عیبی نقصی پیدا شود یا موتور یا اسباب های رادیولوژی این جانب خراب شوند که محتاج قوه نشوم، از تاریخ انفصال مال الاجاره نباید بدهم.

دهم- تاریخ پرداخت مال­الاجاره از روزی است که قوه برق به موتور اتصال بشود.

یازدهم- هرگاه از منزل حالیه که در خیابان علاءالدوله است بخواهیم تغیر مکان بدهم، چنانچه در آن نقطه شاه سیم الکتریک کشیده نشده باشد، حق مطالبه قوه از جاجی امین­الضرب ندارم.

دوازدهم- این جانب حق ندارم موتور مزبور را به وسیله قوه دیگری که خارج از قوه کارخانه الکتریک آقای حاجی امین­الضرب باشد، به راه می­اندازم.

سیزدهم- در بین مدت آقای حاجی امین­الضرب غیر از شروط ماده هشتم و نهم دکتر حبیب اتصال قوه را حق ندارند باز نمایند.

چهاردهم- این قرارداد نسختان و به امضای بنده و آقای حاجی امین­الضرب باید رسیده، یک نسخه نزد این جانب و نسخه دیگر نزد معظم الیه بوده باشد. بیستم شهر رجب المرجب 1341ق.

[امضاها]: دکتر حبیب عدل- فلیکس6 مارس1923م.^[10]

 

بطوری که در مقاله قبل ذکر شد با تصویب قانونی24 عقرب 1301ش. در مجلس شورای ملی هیچ شخص خارجی نمی­توانست در خدمت دولت ایران باقی بماند یا جدیداً استخدام شود. مگر این که قراردادی که به تصویب مجلس رسیده باشد. با اجرای این قانون دکتر نلیگان و دکتر اسکات از ادامه خدمت در بیمارستان محروم شدند. در اسفند ماه، مدیر انگلیسی بیمارستان را ترک کرد و جانشینی برای او انتخاب شد. و دکتر اسکات به مرخصی رفت، یک ایرانی جایگزین او شد. دکتر نلیگان هم قسمتی از وظایف خود را به دکتر حبیب عدل واگذاشت.

با ترک خدمت دکتر نلیگان و اسکات دوره جدیدی در تاریخ بیمارستان رقم خورد و در این زمان دکتر حبیب عدل رئیس بخش­های: رادیولوژی و  گوش و حلق و بینی شد.^[11] بطوری که در اسناد ذیل آمده است:

سپس دکتر حبیب عدل چند سالی بر حسب درخواست صحیه کل به ریاست بخش پرتو شناسی بیمارستان دولتی سابق( این سینای فعلی) منصوب گردید و دستگاه رادیولوژی بیمارستان مزبور را بهداشت و همت دکتر سعید مالک (لقمان الملک) که در آن زمان ریاست صحیه کل مملکتی را عهده دار بودند، نخستین بار او در این بیمارستان کارگذارد و برای استفاده بیماران حاضر نمود.

وی غیر از ریاست بخش مزبور ریاست بخش گوش و حلق و بینی را نیز عهده دار بود. ولی بعداً  استقلال کاری را بر خدمت دولتی ترجیح داد و از کار دولتی صرف نظر نمود و در مطب و بیمارستان خود با استقلال به خدمت اشتغال ورزید.

چند صباحی نیز در دانشکده پزشکی تهران به تدریس اشتغال داشت که باز بر اثر آن که مایل بود در فن طبابت استقلال زیادتری داشته باشد تا بتواند بیشتر به خدمات خود ادامه دهد، از تدریس در دانشکده پزشکی نیز صرفنظر نمود.

و بطوری که در مقاله قبلی اشاره شد در اواخر دوره قاجار از طرف كمپاني نفت جنوب يك دستگاه ماشين راديو لوژي «ريون ايكس» براي معالجه مرضي به مريضخانه دولتي تحول گرديد و گویا اداره صحیه  برای دایر کردن سرویس رادیو تراپی تجهیزات رادیولوژی از لندن تقاضا کرده بود که این بخش را در مریضخانه دولتی دایر نماید. از سویی اداره صحیه در صدد بود تصدی تمام كارها بدست متخصصین کشور انجام گیرد، ولی به سبب فقدان متخصص استفاده از آن دچار وقفه شد. تنها کسی که از عهده این مهم بر می­آمد، دکتر حبیب عدل بود.^[12] که قسمت راديولوژي و راديوالكروتراپي مريضخانه دولتي توسط ایشان تكميل و افتتاح شد^[13]

پس از آن دکتر عدل طی نامه­ای به اداره صحیه کل مملکتی در باره  نارسایی­ها و کمبودهای دستگاه تحویل شده به وزارت معارف می­نویسد: 

«این اسباب ها در مریضخانه حاضر است و بدون آن این میزPomtootat  اگر از روی مرحمتی که در حق بنده دارید و برای خدمت به مریضخانه بخواهید، تکلیف این اسباب معلوم شود، استدعا دارم مقرر بفرمائید پیش از این مزاحم بنده نشده و مابقی این اسباب را تحویل بنده بدهند وگرنه مقرر بفرمایند که این میز را بنده به مریضخانه پس داده و قبضی را که امضاء کرده­ام پس بگیرم. این میز برداشته شده است بقرار ذیل است:^[14]

 1-mieli amg eiemidie

2- motem eleduiive

3- gil cle vaeem a Rec ge aiumout

4-wutelln gos wieds

5- le den clen eldmoles

سپس صحیه کل مملکتی برای رفع نواقص ماشین ریون ایکس مریضخانه‌ دولتی تهران تعدادی قطعه و ادوات ضروری از آلمان خریداری نموده و اشیای مذکور با طیاره به تهران حمل شد.^[15]

پس از ورود تجهیزات رادیولوژی دولت در صدد راه اندازی دستگاه جهت استفاده عمومي بود، و در موضوع كنترات مشاراليه کمسیونی در اداره صحیه تشکیل و مذاکرات عدیده صورت پذیرفت.­اداره كل صحيه موضوع كنترات حبيب را تعقيب مي­كرد كه بلكه موفقيت حاصل كرده، حل اين مشكلات را بنمايند.^[16]

و در این مورد دکتر عدل به وزارت معارف می نویسد:

 [بتاریخ]: 12صفر 1343ق./21شهریور 1303ش.

مقام منیع وزارت جلیله معارف دامت شوکته-  بیست و یک ماه است بموجب تلگرافات رسمی وزراء دولت علیه ایران این بنده همراه پنجاه و چهار صندوق اسباب ریون ایکس که برای دولت سی و دو هزار تومان تمام شده به ایران آمده، از آن وقت تا به حال این اسباب بمناسبت غرض رانی اداره صحیه در مریضخانه دولتی توی دالان­ها و حیات ریخته و روز به روز بمناسبت عدم نظافت و نداشتن روغن ضایع و بیکاره شده، خود بنده هم بلاتکلیف مبالغی متضرر و پرداخت حقوقاتم در بوته اجمال مانده است. در این مدت پنج وزیر برای وزارت معارف تعین شده، در دوره هر یک مفصلاً مراتب را شفاهاً و کتباً معروض سواد تلگرافها را هم تقدیم داشته­ام بعضی از وزراء که نسبتاً حس وطن خواهی در وجودشان بوده به کنه مطلب پی برده جدیت در تادیه حقوق بنده و راه افتادن این اسباب نموده­اند، بدبختانه یادداشت­های صادره پس از سیر مقامات قانونی خود به اداره صحیه (که ناچار باید آن­جا را هم طی نماید.) رسیده مسکوت­عنه بلکه لاشه و پاره شده است. اخیراً آقای مستشارالدوله وزیر معارف بودند، مجدداً تمام مطالب را از اول تا آخر معروض معظم­الیه با کمال جدیت و خارج نشد به مناسبت اغراض و ضدیت­هائی که می­شد بنده بکلی از اوضاع مملکت مایوس شده، مصمم شده بودم که از همه چیز صرف نظر کرده، ابداً اسمی از اسباب و حقوق بنده پس از این که شنیدم حضرت اجل عالی به وزارت معارف تعین شده­اید نظر به حس وطن پرستی و جدیتی که وجود محترم عالی سراغ داشته و دارم برای یک دفعه دیگر خود را حاضر نمودم که مراتب را عرض و استدعا کنم تکلیف قطعی بنده را به دادن جواب مثبت یا تخصصی تعین فرمائید.

بنده به اعتماد امضای وزراء مملکت به ایران آمده­ام اگر کار غلطی کرده­ام و نبایستی به این امضاها وقعی گذاشت بفرمائید تکلیف خود را بدانم و اگر حقیقتاً امضای وزراء مملکت را کما این که بنده محترم شمرده فرسنگ­ها راه پیموده­ام، احترامی و وقعی می­باشد علت چیست که این اسباب­ها که برای دولت سی و دو هزار تومان تمام شده بمناسبت ضدیت اشخاص عنقریب در دالان­های مریضخانه زنگ زده و تمام خواهد پوسید و دیگر یک شاهی ارزش نخواهد داشت. سواد تلگراف وزارت معارف را لفاً و از حضرت اجل عالی فقط تعین تکلیف قطعی خود را استدعا دارم زیاده جسارت است. دکتر حبیب عدل

[حاشیه]: اداره کابینه: در این موضوع شفاهاً خدمت رئیس کل صحیه مملکتی توضیحات داده شده، عجالتاً ضبط نمائید تا در موقع مراجعه شده یا به اداره کل ارسال گردد. بهرامی. ^[17]

چند مرتبه كنترات دكتر حبيب در وزارت ماليه مفقود شد معلوم بود كه براي تهيه كنترات­نامه دو ماه زحمت وقت صرف می­شد.تا این که در 23 دی ماه 1305ش. اداره كل صحيه که تمایل زیادی به راه اندازی اين ماشين داشت و سعي می­كرد كه زودتر كنترات دكتر حبيب را منعقد و شروع بكار نمايد.

بدین ترتیب به اداره صحيه مملكتي پيشنهاد شد، هر چه زودتر كمسيوني مركب از اطباء و متخصصين اين فن كه در تهران هم هستند تشكيل داده، اين موضوع را جداً تحت تعقيب قرار دهند.^[18]

امّاکمابیش مشکلات تاسیس رادیولوژی در مریضخانه دولتی مطرح بود، بطوری که در نشریات آن برهه بدرستی بیان شده است: «...از روزي كه اين ماشين وارد مريضخانه گرديد يك نفر خودماني متخصص پيدا شد و جز او كسي نبود و از بدو ورود اين دستگاه اسم آقاي دكتر حبيب در بالاي ماشين حك گرديد، ديگر نه كسي توانست جلوي اين دستگاه برود و نه دولت توانست پيشنهادات و مشكلاتي كه هر روزه توليد گرديد. در نتيجه ملاحظه مي­كنيد اين ماشين در گوشه و كنار مريضخانه افتاد زنگ زد، آلات و ادوات آن تفريط گرديد، خسارات جاني وارد آورد، خسارات زيادي به خزانه دولت وارد ساخت، بناي خصوصي براي آن تهيه گرديد.»^[19]

البته درآن زمان چند دستگاه ماشين ريون ايكس دیگر در طهران بود كه بعضي مشغول كار و بعضي خراب و بلا استفاده مانده بودند.

دو دستگاه را چندي قبل وزارت جنگ براي صحيه قشوني خريداري و وارد كرده بود، ولي جزئي نواقصي داشت و هنوز مورد استفاده واقع نشده بود.

دو دستگاه كامل هم يكي دستگاه اشعه براي معالجه و ديگري دستگاه عكاسي متعلق به كوپلویچ بود که مدتی بود با آن کار می­کرد.

دكتر حبيب چندي بودکه دو دستگاه را  وارد كرده بود و غیر آن یک ماشين ريون ايكس مريضخانه دولتي بود که هنوز آماده بهره برداری نشده بود.

در گوشه از مريضخانه دولتي بي­استفاده افتاده بود، بعضي ادوات آن همانطور در بسته در صندوق­ها و بعضي باز شده و قطعات آن ناقص بود.

و اداره صحيه و وزارت ماليه بجد در صدد برآمدند كه ريون ايكس مريضخانه دولتي را بكار بيندازند و بالاخره صورت اصلي اين ماشين­ها بدست آمد^[20]

سپس مقرر گرديده در روز شنبه 12 اسفند[1305ش.] كمسيوني مركب از نمايندگان: صحيه– ملزومات كل وزارت ماليه و مريضخانه دولتي در مريضخانه تشكيل شود كه صندوق­هاي ماشين ريون ايكس را باز كرده و محتويات آن را تحويل دكتر حبيب نمايند.^[21]بدین ترتیب در روز چهارشنبه كمسيوني با حضور دكتر امير حكمت- نماينده صحي نماينده ملزومات كل و نماينده مريضخانه دولتي در مريضخانه تشكيل گردید كه صندوق ها را باز و اشياء را به دكتر مذكور تحويل نمایند و تاریخ 21 فروردین 1306ش.بقيه تجهیزات ريون ايكس به دكتر حبيب تحویل شد، قرارشد تا دو ماه ديگر ماشين مذكور براي استفاده عموم حاضرشوند.^[22] 

دکتر عدل علاوه بر تاسیس بخش رادیولوژی در مریضخانه دولتی، در تاریخ 15 آبان 1305ش.تقاضای معافیت عوارض گمرکی یک دستگاه رادیولوژی جدیدی برای موسسه خود نمود که در دی ماه همان سال مورد تصویب قرار گرفت.^[23] سپس با تشکیل کمسیون، تاسيس قسمت راديولوژي و راديوالكروتراپي مريضخانه دولتي تكميل و افتتاح شد^[24]

و از آن پس هر ساله اداره کل صحیه قراردادی با دکتر حبیب عدل منعقد می­کرد و مجلس شورای ملی در بودجه سال 1311ش. به اداره کل صحیه دستور پرداخت تفاوت حقوق اسفند 1309 و اسفند 1310 به مبلغ 400 ریال در ذیل ماده 2 از فصل اول نامبرده صادر کرد.^[25]

وزارت داخله، صحیه کل مملکتی، اداره پرسنل، شماره 242782، بتاریخ 11 بهمن 1311ش. خیلی فوری.

مقام محترم وزارت جلیله مالیه- با تقدیم سواد کنترات آقای دکتر حبیب عدل رئیس سرویس رادیولوژی مریضخانه دولتی که در اول اسفند ماه 1311 منقضی می­شود، تصدیع می­دهد که مشارالیه با حقوق ذیل حاضر به تجدید کنترات در سال 1312 با ماهی 3500 ریال و در سال 1313 (3750 ریال) و در سال 1314 (4000 ریال) چون بموجب تصویب نامه نمره 3505 -20/6/11 مقرر شده است مستخدمین کنتراتی صحیه کل در حقوق آنها در سنوات قبل پیش از یکهزار ریال بوده است فقط ذیحق به 100 ریال اضافه هستند و در کنترات سابق آقای دکتر حبیب همه ساله اضافه مقرری داشته است و نظر به این­که از لحاظ تخصص احتیاج کامل به استخدام آقای دکتر حبیب هست متمنی است نظر آن وزارت جلیله را در باب انعقاد کنترات جدید جدید مشارالیه با حقوق­ های پیشنهادی سریعاً مرقوم فرمایند. رئیس صحیه کل مملکتی[امضاء]:  دکتر کلونیه^[26]

رئیس صحیه کل مملکتی در 12/12/1311ش.طی نامه ای به وزارت مالیه برای سنوات 1313 و 1314 علاوه بر 3500 ریال حقوق سال 1311 و 1312 مشارالیه پیشنهاد شده، صرف نظر از مخاطراتی که در انجام وظیفه برای دکتر حبیب متصور است و گذشته از خدماتی که به عنوان متخصص امراض گوش و حلق و بینی ­شده بود، تقاضای اضافه مزبور برای حسن جریان سرویس رادیولوژی که علیهذا چون دکتر حبیب برای تجدید کنترات خود به این دو قسمت کاملاً علاقه مند بود، پیشنهاد نمود و در بخشی از نامه خود متذکر می­شود: «...نظر به این که از میان اطبای ایرانی فعلاً کسی نیست که حقیقتاً شایستگی جانشینی آقای دکتر حبیب را داشته باشد، متمنی است با جناب اجل آقای وزیر مالیه مذاکره و موافقت معزی الیها را نسبت به انعقاد کنترات سه ساله و 2500 ریال اضافه حقوق ماهیانه آقای دکتر حبیب عدل در سنوات 1313 و 1314 جلب فرمایند»

وزارت مالیه، اداره تقاعد کشوری، نوع مسوده مکتوب، موضوع مدت کنترات دکتر حبیب عدل، تاریخ 14/ 1/12[13ش.]

ریاست صحیه کل مملکتی- با اطلاع از مفاد مراسله نمره 27011 مورخ بیست و پنجم اسفند 1311 راجع به تجدید کنترات آقای حبیب عدل متاسفانه وزارت مالیه نمی­تواند موافقت کند که کنترات مشارالیه برای دو ساعت و نیم خدمتی که در روز انجام می­دهد با بیش از سه هزار و پانصد ریال (3500 ریال) حقوقی که قبلاً می­گرفته تجدید شود.[امضاء] 5/1/12

[حاشیه]: فرمودند جناب آقای سیاح امضاء فرمایند. 16/11/12.

• وزارت مالیه – همایون سیاح

طیمراسله نمره 1742 مورخه چهاردهم فروردین 1312 تجدید کنترات آقای حبیب عدل برای سه سال به این شرط تمدید که ماده پنجم بکلی قرارداد حذف شود و ماده چهار به این قسم نوشته شود:(حقوق ماهیانه آقای دکتر حبیب عدل از قرار سه هزار و پانصد ریال خواهد بود که یکصد ریال از این مبلغ به عنوان بیمه جان دکتر داده می­شود و اگر در حین عملیات آسیبی به ایشان برسد به هیچ وجه به این عنوان حق ادعائی به دولت نخواهد داشت.) و ماده 6 بواسطه حذف ماده پنج جانشین آن شده و به این قسم نوشته شود.(هرگاه آقای دکتر حبیب عدل بخواهد قبل از انقضای مدت کنترات دست از کار بکشد باید شش ماه قبل کتباً صحیه کل را از تصمیم خود مطلع نماید و در این صورت از تاریخ کناره جویی به بعد کنترات مشارالیه بی اعتبار خواهد بود.) و ماده 12 هم که ماده 11 خواهد شد به این قسم اصلاح گردد. (آقای دکتر حبیب عدل سالی یک ماه در صورت موافقت صحیه کل حق استفاده از مرخصی با حقوق را دارد و هرگاه سال به سال از مرخصی مزبور استفاده ننماید صحیه کل مملکتی ممکن است مرخصی مزبور را جمع نموده در سال بعد یا در سال آخر به شرط باقی بودن مدت لازم از کنترات دفعتاً به ایشان بدهد.^[27]

ورود تجهیزات سرطان(رادیم)

دكتر حبيب عدل در ادامه فعالیت رادیولوژی در 25 بهمن 1315ش. وسائل معالجات سرطاني بوسيله راديوم و ماشين اشعه رينكس (دويست هزار ولت) و لوازم ديگر را براي معالجه امراض زنانه و غددي مهيا نمود همچنین با ورود تجهیزات جديد وسيله معالجات امراض گوش و حلق و بيني بتوسط شعب مختلف برق را فراهم و ساير قسمت­هاي اين موسسه، معاينه و عكاسي، امواج بلند و كوتاه، قواي كالواتوقاراديك اشعه­هاي بنفش و ماوراء قرمز و غيره نيز تكميل نمود.^[28]

نتیجه: ورود دانش راديولوژي در ايران عمري بيش از صد ساله دارد و سابقه استفاده از دستگاه راديولوژي در ايران به اواخر سال 1297ش. بر مي­گردد، در آن زمان به همت دكتر حبيب­الله­خان عدل­الملك و در سال­هاي بعد به همت دکتر شحیوارد طبیب مریضخانه آمریکایی در مشهد.^[29]  دكتر محمد و محمود حسابي^[30]، دكتر عنايت­الله خان منتخب^[31]،دکتر مرتضی یزدی^[32]،دکتر رضی رضا نور^[33]، دكتر احمد فرهاد معتمد^[34]و...، دستگاه­های راديولوژي وارد كشور گرديد و توسط پزشكان در بيمارستان­ها به خدمت گرفته شد.^[35]  ازآن پس استفاده از راديولوژي در مراكز درماني و محكمه­ها شخصي اطباء فراگیر شد.