وفاق ملی از شعار تا گفتمان

برای آشنایی بیشتر با مفهوم «وفاق ملی» قبل از هر چیزی باید  به بررسی واژه «وفاق» بپردازیم. واژه «وفاق» به معنی توافق، همدلی و اتحاد میان افراد یا گروه‌ها می باشد. زمانی که افراد یا گروه‌های مختلف با وجود تفاوت‌هایشان بر سر برخی اصول مشترک به توافق برسند و برای رسیدن به یک هدف مشترک با هم همکاری کنند، می گویم «وفاق» شکل گرفته است. «وفاق» واژه جدیدی نیست و بسیاری از نظریه‌پردازان به این واژه توجه داشته اند؛ از جمله آن‌ها «مارشال» می‌باشد که وفاق را با توافق به یک موضوع یا مجموعه ای از ارزش ها برابر کرده که ادراکی مشترکی از آن‌ها وجود دارد. «گیدنز» در مورد وفاق بیان می‌کند که اجماع اعضای یک گروه و جامعه در ارزش های اجتماعی. «آگوست کنت» نیز ملاک شکل گیری وفاق و همبستگی در جامعه را بر توافق اذهان اعضای آن می‌داند. از این رو در یادداشت حاضر قصد داریم به این موضوع بپردازیم که آیا وفاق ملی مطرح شده از سوی رئیس‌جمهور پزشکیان می‌تواند به یک گفتمان در کشور ما تبدیل شود یا خیر؟

می‌توان گفت مفهوم «وفاق ملی» به یونان باستان و زمانی که «ارسطو» بر جامعه مدنی و مشارکت شهروندان در اداره امور عمومی تأکید می‌کرد، برمی‌گردد. هر چند که این اندیشمند به طور مستقیم به وفاق ملی اشاره نکرده است، اما می‌توان گفت وی به نوعی از وفاق ملی بحث کرده است.  در همین راستا در رابطه با «وفاق ملی» باید گفت وفاق ملی مقوله ای است که بیشتر جنبه داخلی دارد و در درون مرزهای کشور معنا پیدا می‌کند. وفاق ملی را می‌توان این گونه معنی کرد که بین مردم با یکدیگر و نظام سیاسی از سوی دیگر انسجام و همبستگی وجود داشته باشد و اگر بین مردم از یک سو و مردم و نظام از سوی دیگر شکاف ایجاد شود، وفاق ملی ضربه می بیند و در نهایت امنیت ملی کشور دچار آسیب می شود. زمانی که از وفاق ملی صحبت می‌شود بدین معنی است که  بایستی میان اجزای تشکیل دهنده کل نظام اجتماعی هماهنگی وجود داشته باشد.  وفاق ملی بر ایجاد وحدت، همبستگی و همکاری میان گروه‌های مختلف جامعه تأکید دارد و هدف آن، کاهش تنش‌ها و اختلافات و دستیابی به توسعه پایدار است. این همبستگی و هماهنگی باید فراتر از گرایش های سیاسی –اجتماعی و جناح های سیاسی مختلف جامعه باشد. از این رو زمانی که از وفاق ملی در یک کشور صحبت می‌کنیم منظور این است که در حوزه تصمیم سازی در آن کشور احزاب و جناح های سیاسی باهم هماهنگی و همکاری داشته باشند.

وفاق ملی به‌طور رسمی از سال ۱۳۸۱ در دستور کار نهضت آزادی ایران بوده است. البته در تمام دوران و عمر نهضت، وفاق ملی اصل اساسی آن بوده و هست. اما با روی کار آمدن «مسعود پزشکان» در ایران واژه «وفاق ملی» به یکی از واژگان کلیدی و  برجسته در ادبیات سیاسی کشور تبدیل شده است. رئیس‌جمهور پزشکیان با مطرح کردن وفاق ملی بر این باور است که بخش عمده و اساسی مشکلات موجود در کشور را می‌توان از طریق گفتگو و تعامل بین گروه های مختلف جامعه با نظام سیاسی حل و رفع کرد. هر چند در شرایط فعلی و با وجود شکاف های عمیق در جامعه و قهر بخش گسترده ای  از افراد جامعه با نظام حاکم ایجاد وحدت و همدلی امری دشوار، اما ممکن است. اما مسعود پزشکیان همواره بر اهمیت وفاق ملی تأکید دارند و بهره گیری از آن را یکی از راه حل هایی برای گذر از بحران ها  و شکاف های سیاسی -اجتماعی فعلی  کشور می‌داند. تأکید بر وفاق ملی از سوی رئیس‌جمهور در حد شعار نبوده و شاهد اقدامات صورت گرفته در راستای عملی کردن این شعار از سوی دولت ایشان بوده ایم. از جمله اقداماتی که ایشان در جهت تحقق بخشیدن به شعار خود انجام داده است می توان به افزایش مشارکت  زنان در ساختار قدرت کشور و انتصاب افرادی  از  اقلیت های مذهبی بعنوان استاندار در برخی از استان ها اشاره کرد؛ که این اقدامات خود نشان دهنده تلاش دولت در راستای ایجاد حس همبستگی و وفاق ملی در میان اقشار مختلفی از افراد جامعه می باشد که تا امروز احساس نادیده گرفته شدن می کردند. از این رو برای  اینکه شعار وفاق ملی رئیس‌جمهور بتواند به یک گفتمان در جامعه تبدیل شود  نیازمند این است که یک چارچوب مشخص برای آن تعریف شود. چارچوبی که همه گروه های اجتماعی جامعه بتوانند با آن ارتباط بگیرند. با این وجود به دلیل وجود اختلافات و جناح های سیاسی در کشور که هرکدام به دنبال ناکارآمد جلو دادن گروه و جناح رقیب می باشند، و در این دوره نیز شاهد اقداماتی همانند تصویب لایحه موسوم به «حجاب و عفاف» و طرح  بحث «کلنیک ترک بی حجابی» می باشیم که اجرای این برنامه ها می تواند خود مانعی بر سر اجرایی برنامه های دولت جدید باشند و چالش هایی برای دولت ایجاد کند. بنابراین با توجه به اینکه وفاق یک هدف بلندمدت می باشد و  تلاش مستمر و همکاری همه گروه‌های اجتماعی را می طلبد، می‌توان گفت وفاق ملی مطرح شده از سوی رئیس‌جمهور از ظرفیت تبدیل شدن به یک گفتمان ماندگار در کشور برخودار نمی‌باشد و با پایان یافتن دوران ریاست جمهوری وی عمر این مفهوم هم به پایان می‌رسد.