روند مذاکرات
به گزارش اترک، اولین دور مذاکرات ایران و آمریکا در دولت چهاردهم با حضور سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا در امور خاورمیانه، برگزار شد. مذاکرات به صورت غیرمستقیم و با وساطت بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، پیش رفت. به نقل از العربی الجدید، ایران پیش‌تر پاسخ نامه‌ای از دولت آمریکا را داده بود که در آن واشنگتن آمادگی خود را برای آغاز سریع مذاکرات اعلام کرده بود. این تبادل پیام‌ها زمینه‌ساز گفت‌وگوهای روز گذشته شد.
مذاکرات در دو سالن جداگانه برگزار شد، جایی که نمایندگان ایران و آمریکا مواضع خود را از طریق میانجی عمانی منتقل کردند. به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، اسماعیل بقایی، این گفت‌وگوها در فضایی سازنده پیش رفت و خطوط قرمز ایران، از جمله حفظ حقوق هسته‌ای و عدم پذیرش تهدید، به طرف آمریکایی منتقل شد. به ادعای برخی رسانه ها عباس عراقچی پیش از آغاز مذاکرات، مواضع ایران را به وزیر خارجه عمان ارائه کرده بود تا به طرف مقابل منتقل شود.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، ساعاتی پیش از شروع مذاکرات، بار دیگر تأکید کرد که هدف کوتاه‌مدت او جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است. با این حال، برخی مقامات ایرانی، از جمله ابوالفضل ظهره‌وند، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، اظهار داشتند که آمریکا هنوز دستور کار روشنی برای مذاکرات ارائه نکرده و برخی مواضع واشنگتن “غیرقابل شنیدن” است.
خبرگزاری رویترز گزارش داد که تهران خواستار اقدامات ملموس از سوی آمریکا، مانند رفع بخشی از تحریم‌ها یا آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده، به عنوان نشانه‌ای از حسن نیت پیش از هرگونه گفت‌وگوی مستقیم است. این در حالی است که کریس رایت، وزیر انرژی آمریکا، هشدار داده که در صورت عدم توافق، تحریم‌های شدیدتری در انتظار ایران خواهد بود.
یکی از اعضای تیم مذاکره‌کننده ایرانی به تسنیم گفت: «فضای گفت‌وگوها مثبت بوده، اما هنوز مذاکرات به نتیجه نهایی نرسیده و تبادل پیام‌ها ادامه دارد.» این منبع احتمال کشیده شدن مذاکرات به روز بعد را بعید دانست، اما تأیید کرد که طرفین برای ادامه گفت‌وگوها در هفته آینده به توافق رسیده‌اند.
دیدار مستقیم در پایان مذاکرات
در اقدامی غیرمنتظره، پس از پایان رسمی مذاکرات غیرمستقیم، وزارت خارجه ایران گزارش دادد که سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا، دیداری کوتاه و مستقیم در حضور بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، برگزار کردند. این دیدار که به گفته یک مقام عمانی برای “هماهنگی گام‌های بعدی” انجام شد، دقایقی به طول انجامید و طرفین بر ضرورت ادامه گفت‌وگوها برای کاهش تنش‌ها تأکید کردند. هرچند جزئیات این دیدار فاش نشده، یک منبع نزدیک به هیئت ایرانی به ایسنا گفت که این ملاقات نشانه‌ای از حسن نیت طرفین برای پیشبرد دیپلماسی بود، اگرچه ایران همچنان بر لزوم اقدامات عملی آمریکا برای رفع تحریم‌ها تأکید دارد.
اظهارات وزیر خارجه عمان
بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، پس از پایان مذاکرات در پستی در شبکه ایکس نوشت: «باعث افتخار من است که امروز در مسقط میزبان دکتر سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا بودیم و میانجی‌گری برای آغاز روند گفت‌وگو و مذاکرات را با هدف مشترک دستیابی به توافقی عادلانه و الزام‌آور انجام دادیم.» وی افزود: «مایلم از دو همکارم برای این تعامل تشکر کنم؛ تعاملی که در فضایی دوستانه و مناسب برای نزدیک‌سازی دیدگاه‌ها و در نهایت دستیابی به صلح، امنیت و ثبات منطقه‌ای و جهانی انجام شد. ما به همکاری ادامه خواهیم داد و تلاش‌های بیشتری برای رسیدن به این هدف به کار خواهیم گرفت.» این اظهارات که از سوی وزیر خارجه عمان “فضایی دوستانه” برای مذاکرات توصیف شد، نشان‌دهنده نقش کلیدی مسقط در ایجاد بستری مثبت برای گفت‌وگوها است.
تحولات حاشیه‌ای
در کنار مذاکرات، اظهارات مقامات بین‌المللی نیز مورد توجه قرار گرفت. اتحادیه اروپا از این گفت‌وگوها استقبال کرد و سخنگوی این اتحادیه تأکید کرد که راه‌حل دیپلماتیک تنها مسیر پایدار برای حل مسئله هسته‌ای ایران است. همچنین، روسیه از مذاکرات غیرمستقیم حمایت کرده و آن را فرصتی برای کاهش تنش‌ها دانست. در همین حال، پارلمان روسیه توافق‌نامه همکاری استراتژیک ۲۰ ساله با ایران را تصویب کرد که نشان‌دهنده حمایت مسکو از تهران در این مقطع حساس است.
از سوی دیگر، برخی گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال مذاکرات مستقیم مطرح شد. نیویورک‌تایمز مدعی شد که در صورت پیشرفت گفت‌وگوهای غیرمستقیم، تهران ممکن است برای مذاکرات مستقیم آماده شود. با این حال، عراقچی صراحتاً اعلام کرد که تا زمانی که سیاست فشار حداکثری و تهدیدات ادامه داشته باشد، مذاکره مستقیم در دستور کار ایران نیست.
مذاکرات عمان؛ فرصت یا آزمون؟
مذاکرات غیرمستقیم در عمان را می‌توان گامی محتاطانه در مسیر دیپلماسی میان ایران و آمریکا دانست، اما این گام همچنان شکننده و مملو از چالش‌هاست. برای تحلیل جامع این رویداد، باید به چند بعد کلیدی توجه کرد:
زمینه تاریخی و سیاسی
این مذاکرات در حالی برگزار شد که روابط ایران و آمریکا پس از خروج یک‌جانبه واشنگتن از برجام در سال ۲۰۱۸ به شدت متشنج شده است. بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید و تهدیدهای مکرر او مبنی بر تشدید تحریم‌ها یا حتی اقدام نظامی، فضای مذاکرات را پیچیده‌تر کرده است. از سوی دیگر، ایران با تکیه بر پیشرفت‌های هسته‌ای و تقویت روابط با قدرت‌هایی مانند روسیه و چین، از موضع قوی‌تری نسبت به گذشته وارد این گفت‌وگوها شده است.
اهداف طرفین
برای ایران، حفظ حقوق هسته‌ای، رفع تحریم‌ها و تضمین عدم تکرار بدعهدی‌های گذشته از اولویت‌هاست. تهران به وضوح اعلام کرده که برنامه دفاعی و موشکی‌اش غیرقابل مذاکره است و هرگونه توافق باید شامل تعهدات روشن و قابل راستی‌آزمایی از سوی آمریکا باشد. در مقابل، آمریکا، به‌ویژه در دولت ترامپ، بر توقف کامل فعالیت‌های هسته‌ای ایران تمرکز دارد و به نظر می‌رسد از مذاکرات به عنوان ابزاری برای فشار حداکثری استفاده می‌کند. اظهارات متناقض مقامات آمریکایی، از تأکید بر دیپلماسی تا تهدید به اقدام نظامی، نشان‌دهنده فقدان استراتژی منسجم در واشنگتن است.
نقش عمان
عمان بار دیگر به عنوان میانجی‌ای بی‌طرف و قابل اعتماد عمل کرد. سابقه مسقط در تسهیل گفت‌وگوهای ایران و آمریکا، از جمله مذاکرات مخفیانه در سال ۲۰۱۳ که به برجام منجر شد، نشان می‌دهد که این کشور می‌تواند نقش کلیدی در کاهش تنش‌ها ایفا کند. با این حال، موفقیت میانجی‌گری عمان به اراده سیاسی طرفین بستگی دارد.
چشم‌انداز و چالش‌ها
فضای مثبت گزارش‌شده از مذاکرات روز گذشته، نویدبخش است، اما نباید خوش‌بینی بیش از حد داشت. تاریخ مذاکرات هسته‌ای نشان داده که پیشرفت‌های اولیه اغلب با موانع جدی مواجه شده‌اند. برای ایران، حفظ استقلال و پرهیز از دادن امتیازات یک‌طرفه حیاتی است. در عین حال، آمریکا باید از رویکرد تهدیدمحور فاصله بگیرد و اقدامات ملموسی برای اعتمادسازی انجام دهد.
یکی از چالش‌های اصلی، اختلاف بر سر دامنه مذاکرات است. در حالی که ایران بر محدود شدن گفت‌وگوها به مسائل هسته‌ای و تحریم‌ها تأکید دارد، برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که آمریکا ممکن است موضوعات دیگری مانند برنامه موشکی یا نفوذ منطقه‌ای ایران را مطرح کند. این اختلاف می‌تواند مذاکرات را به بن‌بست بکشاند.
همچنین، فشارهای خارجی، به‌ویژه از سوی اسرائیل، که نخست‌وزیر آن مذاکرات را به “برنامه هسته‌ای لیبی” تشبیه کرده، می‌تواند مسیر دیپلماسی را مختل کند. در مقابل، حمایت روسیه و چین از ایران می‌تواند به تهران اهرم بیشتری در مذاکرات بدهد.
سناریوهای محتمل
توافق محدود: در بهترین حالت، طرفین ممکن است به توافقی موقت دست یابند که شامل کاهش برخی تحریم‌ها در ازای محدودیت‌های هسته‌ای باشد. این سناریو می‌تواند به اعتمادسازی منجر شود، اما پایداری آن به اجرای تعهدات بستگی دارد.
ادامه مذاکرات بدون نتیجه فوری: محتمل‌ترین سناریو، تداوم گفت‌وگوها بدون دستیابی به توافق جامع است. این وضعیت می‌تواند تنش‌ها را موقتاً کاهش دهد، اما خطر بازگشت به سیاست فشار حداکثری را حفظ می‌کند.
شکست مذاکرات: اگر آمریکا بر خواسته‌های غیرواقع‌بینانه پافشاری کند یا ایران احساس کند خطوط قرمز آن نقض شده، مذاکرات ممکن است متوقف شود. این سناریو خطر تشدید تنش‌ها، از جمله تحریم‌های جدید یا حتی درگیری نظامی، را افزایش می‌دهد.
مذاکرات روز گذشته ایران و آمریکا در عمان، آزمونی برای سنجش جدیت طرفین در پیگیری دیپلماسی بود. ایران با تأکید بر مذاکره از موضع برابر و حفظ خطوط قرمز خود، نشان داد که حاضر به گفت‌وگو است، اما نه به هر قیمتی. آمریکا نیز، با وجود اظهارات متناقض، به نظر می‌رسد به دنبال راهی برای مدیریت بحران بدون درگیری مستقیم است. با این حال، موفقیت این مذاکرات به توانایی طرفین در اعتمادسازی، احترام به منافع متقابل و پرهیز از سیاست‌های تهدیدآمیز بستگی دارد. هفته آینده، زمانی که گفت‌وگوها از سر گرفته شود، روشن خواهد شد که آیا این مذاکرات می‌تواند به گشایشی واقعی منجر شود یا صرفاً نمایشی دیپلماتیک باقی خواهد ماند.