احیای قنات راهی برای گذر از بحران خشکسالی
احیای قنات‌ها با هزینه‌های بسیار کم در مقابل راه‌های دیگر تامین آب، بسیار اقتصادی است و ضمن پایداری هیچ گونه خسارتی به منابع آب زیر زمینی وارد نمی‌کند.
قنات یا کاریز درواقع شریان‌های اقتصادی و حیاتی مناطق بیابانی به شمار می‌روند که رابطه منطقی و پایدار با طبیعت دارند، دستاوردی که پیشینیان ما به یادگار گذاشته اند تا با بهره مندی از آن به آب های زیر زمینی ضرر نزنیم.
این شاهکارهای مهندسی ایرانی هر جا که احداث شد، آبادانی آن منطقه را به دنبال داشت و از گذشته‌های دور، قنات‌ها تمدن ساز بوده و همواره با طبیعت همزیستی بسیار خوبی داشته اند.
قنات یک سازه زنده است که همواره باید به آن رسیدگی شود، بسیاری از مواقع ممکن است با ریزش مواجهه شده و نیاز به نوکنی داشته باشد. با احیای قنات‌ها می‌توان یک منبع دائمی برای تامین آب در بخش کشاورزی و حتی آب آشامیدنی برای مصارف خانگی ایجاد کرد.
ارزش آب برای بهره برداران آن قدر زیاد است که هیچ گاه نمی‌توان قنات‌ها را نادیده گرفت، با توجه به اهمیت این سازه‌ها، بخش دولتی نیز برای احیا و حفاظت از قنات‌ها منابع خوبی را هرساله اختصاص می دهد تا کشاورزان و دامداران هزینه‌های کمتری را برای سرپا ماندن آن ها متقبل شوند.
یکی از کشاورزان منطقه مُجِن شاهرود در اینباره گفت: آب قنات برای ما ارزش بسیار زیادی دارد به طور که آن را به استخرهای پرورش ماهی هدایت می‌کنیم و سپس در استخر دیگری ذخیره و در نهایت برای آبیاری زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها از آن استفاده می شود.
حسن نوروزی ادامه داد: سال‌های گذشته از اوایل خردادماه از این آب برای کشاورزی استفاده می‌شد اما امسال با توجه به خشکسالی و کمبود آب، مجبور شدیم از ابتدای اردیبهشت از این آب برای آبیاری زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها استفاده کنیم.
این کشاورز مجنی افزود: استخر ذخیره آب در سال‌های گذشته حدود ۷۵ لیتر بر ثانیه آب داشت اما امسال به ۴۰ لیتر بر ثانیه کاهش یافت، این مقدار آب برای ۱۱۰ هکتار زمین کشاورزی و ۹۰ هکتار از باغ‌های این منطقه استفاده می شود.
نوروزی با بیان اینکه قنات مهم‌ترین منبع تامین آب کشاورزان این منطقه است، گفت: قنات‌ها همواره بر اثر عوامل طبیعی تهدید می‌شوند که باید به طور دائم یک مقنی برای سرپا ماندن آن ها در حال کار باشد.
وی ابراز داشت: در سال‌های گذشته و با ورود فناوری‌های تازه برای کندن چاه‌های عمیق و پمپاژ آب از عمق زمین، آب برخی قنات‌ها کاهش یافته و برخی نیز خشک شده اند.
یکی دیگر از کشاورزان هدف از لایروبی قنات‌ها را تثبیت آبدهی عنوان کرد و گفت: با لایروبی مستمر قنات می‌توان بازدهی آب را بیشتر و از هدر رفت آن هم جلوگیری کرد.
علی احمدی با بیان اینکه باید برای هر رشته قنات یک مقنی به طور دائم در طول سال فعال باشد، افزود: طی سه سال گذشته برای مرمت و بازسازی قنات این روستا مبلغ ۷۲۰ میلیون تومان هزینه شد که ۶۰۰ میلیون تومان آن را جهاد کشاورزی پرداخت کرد و بقیه توسط مالکان و به صورت خودیاری پرداخت شد.
به گفته وی، طی سال‌های اخیر با جایگزین شدن چاه‌های عمیق، بسیاری از قنات‌هایی که از دوران های پیش به یادگار مانده بود از بین رفت.
۱۶۹ رشته قنات در شاهرود فعال است
مدیر جهاد کشاورزی شاهرود در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: درگذشته‌های نه‌چندان دور ۷۰۰ رشته قنات در منطقه خارتوران، طرود، بیارجمند، دشت بسطام و مناطق سرسبز و آبادی‌های شاهرود به صورت پراکنده وجود داشت اما با حفر چاه‌های عمیق امروز تعداد قنات‌های فعال به ۱۶۹ رشته کاهش یافته است.
علی اصغر حجی، دبی ۱۶۹ رشته قنات شهرستان شاهرود را ۸۶۰ لیتر بر ثانیه خواند و افزود: برای احیا و مقاوم سازی قنات‌ها در برابر سیل و بارندگی‌های شدید می‌توان اصلاح و مقاوم‌سازی میله‌های چاه قنات، کَول گذاری قنات، ریزش برداری و رسوب شکنی و حفاظت از میله‌های چاه را در دستور کار قرار داد تا کمترین خسارت‌ها را شاهد بود.
به گفته وی، در شهرستان شاهرود ۸۰ درصد آب سهم کشاورزی از طریق چاه‌های عمیق تأمین می‌شود این درحالی است که از آب قنات‌ها تنها هشت درصد برای کشاورزی استفاده می شود.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان شاهرود، اظهار داشت: تا چند سال گذشته در دشت بسطام در عمق ۴۰ الی ۵۰ متری به آب می‌رسیدیم اما اکنون این فاصله به بیش از ۱۰۰ متر افزایش یافته و این امر را می‌توان زنگ هشداری برای بروز فرونشست زمین محسوب کرد.
حجی بارندگی و سیلاب‌های اخیر را موجب از بین رفتن یک رشته قنات در این شهرستان عنوان کرد و افزود: حفظ رشته قنات‌های موجود ضروری است به طوری که همه ساله اعتباراتی برای بازسازی، مرمت و نگهداری از این قنات‌های در نظر گرفته می‌شود.
۱۰۷ کیلومتر رشته قنات مرمت و بازسازی شد
وی با اشاره به اینکه از سال ۸۷ تا پایان سال ۹۹ تعداد ۱۳۲ رشته قنات به طول ۱۰۷ کیلومتر در حوزه شهرستان مرمت و بازسازی شد، ادامه داد: برای انجام این عملیات میانگین هشت میلیارد تومان هزینه شد.
رییس جهاد کشاورزی شاهرود، اظهار داشت: در سال گذشته ۴۰ رشته قنات به طول ۱۷ کیلومتر با اعتباری بالغ بر۳.۵ میلیارد تومان مرمت و بازسازی شد و امسال هم چهاررشته قنات عمومی و بزرگ شهرستان نیز در دست مرمت است.
به گفته وی، امکان احداث رشته قنات جدید به دلیل کمبود آب های سطحی در شهرستان وجود ندارد.
کارشناس جهاد کشاورزی شاهرود هم گفت: سال گذشته برای مرمت و بازسازی هر کیلومتر از قنات‌های موجود مبلغ ۴۵۰ میلیون تومان هزینه شد که امسال این مبلغ با توجه به افزایش هزینه‌ها به ۶۵۰ میلیون تومان افزایش یافت.
برای احیای قنات‌ها به مالکان تسهیلات بانکی پرداخت می‌شود
عباسعلی نیشابوری با بیان اینکه در صورت نیاز به مالکان قنات‌ها تسهیلات داده می‌شود، افزود: مالکان از طریق صندوق توسعه ملی به بانک‌های طرف قرارداد از جمله بانک توسعه تعاون، کشاورزی و ملت برای دریافت تسهیلات معرفی می‌شوند.
وی با بیان اینکه مقدار تسهیلات براساس طرح توجیهی و مطابق با فهرست بهای سازمان برنامه و بودجه پرداخت می‌شود، اظهار داشت: بازپرداخت این تسهیلات پنج ساله و با سود ۱۴.۵ درصد است.
کمبود آب و خشکسالی امسال موجب شده سطح آب سفره‌ها و آبخوان‌ها در بعضی نقاط از جمله صحرای جلالی این شهرستان طی ۳۵ سال گذشته با افتی تا ۱۰۰ متری مواجه شود.
بنابراین می‌توان با احیای به موقع قنات‌های موجود در شهرستان و هزینه بسیار کم با جمع آوری آب های سطحی کمک موثری به تامین آب از منابع زیرزمینی برای استفاده در حوزه‌های کشاورزی و شرب نمود.
در شهرستان شاهرود ۱۳۲۳ حلقه چاه، ۱۶۹ رشته قنات و ۸۷۶ دهنه چشمه وجود دارد.
قنات یا کاریز راه آب یا کانالی است که در زیرزمین حفر شده، تا آب در آن برای رسیدن به سطح زمین جریان یابد. این جوی یا کانال در عمق زمین برای ارتباط دادن رشته‌چاه‌هایی است که از مادر چاه سرچشمه می‌گیرد. مادرچاه‌ها یک چشمه زیرزمینی هستند. قنات‌ها به‌منظور هدایت آب و مدیریت آن برای کشاورزی و سایر مصارف به کار گرفته می‌شوند. این کانال قنات ممکن است تا رسیدن به سطح زمین چندین کیلومتر طول داشته باشد. به محل خروجی آب دهانه کاریز یا سر قنات، دهن فره می‌گویند.