آبخیزداری راهکار بیابانزدایی است
طبق بررسی‌های معتبر حدود ۵۵ درصد مساحت کشور را بیابان تشکیل می‌دهد. طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری از راه‌های موثر مقابله با بیابانزایی است.
«پرونده معجزه آبخیزداری»؛ بیابان‌ها و حاشیه کویرها، اکوسیستم‌های بی نظیر و سازگار با محیط زیست هستند که از تنوع مهم گیاهان و جانوری برخوردارند و جمعیتی بیش از 500 میلیون نفر یعنی نزدیک به 8 درصد از جمعیت جهانی نقش موثری در حفظ و حمایت از این سرمایه عظیم را عهده دار هستند. کشور ایران با وسعت حدود 165 میلیون هکتار در منطقه خشک و نیمه خشک قرار گرفته است. بر اساس آخرین آمار ارائه شده توسط سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور حدود 110 میلیون هکتار از این وسعت در معرض خطر بیابانی شدن قرار دارد.
آمارهای سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری نشان می‌دهد در حال حاضر وسعت بیابان‌های کشور به رقمی بالغ بر 32 میلیون هکتار می‌رسد که از این وسعت سطحی بالغ بر 5.7 میلیون هکتار بیابان‌های شدیداً در معرض فرسایش بادی و حرکت شن روان و مولد گردوغبار هستند. بنابر یک برآورد کلی 5.2 میلیون هکتار از این عرصه‌ها مولد طوفان‌های گردوغباری هستند که شعاع تاثیر آنها از محدوده منشا فراتر رفته و مناطق اطراف را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. روند افزایشی وسعت عرصه‌های بیابانی یا همان بیابانزایی بسیار نگران کننده است. گرچه آمار دقیقی ارائه نشده است ولی یک برآورد حکایت از افزایش 7 تا 10 درصدی در سال دارد.
طبقه بندی بیابان‌های ایران بر اساس میزان بارش
برای تعریف بیابان شاخص‌های متفاوتی ارائه شده است که یکی از این شاخص‌ها طبقه بندی بیابان بر اساس میزان بارش است. اکثر متخصصان و اقلیم شناسان از بین عناصر اقلیمی، میزان بارندگی را برای مشخص کردن محدوده‌های بیابانی به کار گرفته و در این میان اعدادی از 50 تا 250 میلیمتر و گاهی بیشتر را برای تعریف و تفکیک بیابان برشمرده اند. برای مقایسه مساحت بیابان‌های ایران از این منظر نقشه پهنه‌های بیابانی برای مقادیر بارندگی 50، 100، 150، 200 و 250 میلیمتر محاسبه و ترسیم شده است. مساحت یابی نقشه‌های تهیه شده نشان می‌دهد که چنانچه مقدار 50 میلیمتر بارندگی مبنای تفکیک مناطق بیابانی ایران قرار گیرد حدود 100 هزار کیلومتر مربع از مساحت ایران در زمره بیابان قرار می‌گیرد. مناطق بیابانی تعیین شده در این تعریف، سطح بسیار کوچکی از استان‌های یزد، سمنان و کرمان و مناطقی از نوار مرزی سیستان را در بر می‌گیرد.
طبقه بندی بیابان بر اساس میزان بارش 100 تا 250 میلیمتر
چنانچه رقم 100 میلیمتر بارندگی مبنای تفکیک بیابان باشد، 390 هزار و 97 کیلومتر از گستره کشور را مناطق بیابانی در بر می‌گیرد. بخش‌هایی از استان‌های یزد، اصفهان، سمنان، کرمان، خراسان، قم و نوار باریکی از مرزهای سیستان و بلوچستان با افغانستان در این محدوده قرار می‌گیرند. توزیع مکانی سطوح تحت تاثیر بارندگی 150 میلیمتر در کشور، مناطق مرکزی و شرقی کشور را در بر می‌گیرد و بجز لکه کوچکی از حوالی چابهار و بندرعباس سراسر ناحیه ساحلی جنوب کشور، خارج از این قلمرو قرار می‌گیرد. مساحت این مناطق معادل 679 هزار و 381 کیلومتر مربع محاسبه شده است. به استناد نقشه‌های تهیه شده مساحت مناطق با بارندگی 200 و 250 میلیمتر به ترتیب معادل 871859 کیلومتر مربع و 1060249 کیلومتر مربع برآورد شده است.
همچنین به دلیل تفاوت دامنه اعداد پیشنهادی بارندگی برای تفکیک مناطق بیابانی کشور از سوی مختصصان مختلف ارائه یک تعریف جامع یا یک طبقه بندی واحدی برای بیابان‌های ایران امکانپذیر نیست؛ زیرا ارقام مربوط به وسعت و پراکندگی بیابان‌ها از این جنبه تفاوت‌های آشکاری ارد. از این رو در معیار اقلیم برای شناسایی و تفکیک مناطق بیابانی ایران، فقط اشاره به میزان بارندگی کفایت نمی‌کند، بلکه برای تعیین ویژگی‌های بیابان علاوه بر میزان بارندگی باید از سایر عناصر جوی نیز کمک گرفت، زیرا تاثیر متقابل عوامل و عناصر جوی، فضای جغرافیایی بیابان را شکل می دهد.
55 درصد مساحت کشور بیابانی است
طبق مطالعات انجام شده، تلفیق نقشه‌های پنج عامل (اقلیم، زمین شناسی، ژئومورفولوژی، خاکشناسی و پوش گیاهی) مورد مطالعه دخیل در ایجاد شرایط بیابانی ایران، بیانگر آن است که مجموع سطوح بیابانی زیرپوشش این عوامل اعم از سطوح مشترک و غیرمشترک معادل 907 هزار و 290 کیلومتر (بیش از 90 میلیون هکتار) است که این مقدار 55 درصد از مساحت ایران را در برمی گیرد.
نکته پایانی آنکه به اذعان کارشناسان با توجه به حجم گسترده بیابان در ایران و در معرض بیابانی شدن 110 میلیون هکتار از اراضی کشور، باید عملیات آبخیزداری و آبخوانداری برای مقابله با گسترش بیابان انجام شود و این مساله در اولویت طرح‌های بیابانزدایی واقع شود و اعتبارات مناسب بدان اختصاص یابد و این مساله ای است که در برنامه ریزی‌ها و سیاستگذاری‌ها توجه چندانی بدان نمی‌شود. از این رو ضروری است این مساله مهم در تدوین قوانین و برنامه ریزی‌ها بدان اهتمام جدی صورت پذیرد.