«جریانات سیاسی و نیروهای نوپدید اجتماعی»

جریانات سیاسی همواره در یک نظام سیاسی بالغ از دل ساختارهای اجتماعی جامعه متولد خواهند شد و طبیعتاً می توانند با مشارکت دادن نیروهای اجتماعی، در غالب گروه های اجتماعی که به شکلی سازمان یافته به عضویت تشکل های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... در می آیند آرزوها، چشمداشت ها و رویکردهای خود را نمایان سازند و در یک ساختار نهادمند پل ارتباطی میان بدنه جامعه و حاکمیت برقرار سازند. در یک جامعه برخوردار از توان و نیروی بالقوه سازمانی، نیروهای اجتماعی جدید خواست و اراده خود را در قالب رشد و گسترش اشتراکات سیاسی توسط جریانات سیاسی که در قالب احزاب و سازمان های مستقل، پیچیده، منجسم و تطبیق پذیر که از هرگونه فشار و دخالت بیرونی مصون می باشند، به فعلیت در خواهند آورد.

در واقع آنچه که در جریان نوسازی در هنگامه کنونی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است این موضوع به غایت با اهمیت است که تحت تاثیر دو عامل تحرک اجتماعی و توسعه اقتصادی که مولفه های اصلی فرآیند نوسازی سیاسی محسوب می گردند، اشتراکات سیاسی در جامعه رو به فزونی می رود. تحرک اجتماعی خود تحت تاثیر عواملی همچون رشد سوادآموزی، آموزش، صنعتی شدن، شهری شدن، ارتباطات فراگیر، رشد وسایل ارتباط جمعی نوین و... به وجود می آید و رشد و رونق اقتصادی نیز بر گسترش طبقه متوسط در هر جامعه که بعنوان موتور محرکه توسعه و نوسازی قلمداد می گردد تاثیر گذار خواهد بود. به همین منظور در سایه ارتقای سطح تحرک اجتماعی، ما شاهد افزایش روزافزون میزان آگاهی، آرزوها و چشمداشت ها از سوی نیروهای اجتماعی جدید می باشیم. حال چنانچه گسترش پهنه اشتراکات سیاسی مقارن با رشد نهادمندی در ساختار نظام سیاسی ارتقا نگردد ما شاهد و ناظر آن خواهیم بود که این عدم توازن، وضعیت بغرنجی را در عرصه سیاست و اجتماع رقم خواهد زد. عدم به رسمیت شناختن و طرد نیروهای اجتماعی و عدم سازماندهی آنها در چارچوب نهادمندترین نهاد امروزی (یعنی احزاب) زمینه آن را فراهم خواهد ساخت تا نخبگان اپوزیسیون سعی در تشکل یابی این نیروها کرده و فرآیند اصلاح و بهبود تبدیل به فرآیندی انقلابی با بهره گیری از توان نیروهای اجتماعی گردد.

عمده ترین ابزار نهادی برای سازمان دادن گسترش اشتراک سیاسی، احزاب سیاسی هستند که توسط جریانات سیاسی در هر اجتماعی شکل خواهند گرفت. تجربه نوسازان پیشین و نیز کنونی نشان می دهد که توجه هرچه زودتر به مسائل سازماندهی سیاسی و ایجاد نهادهای سیاسی نوین، فراگرد نوسازی را آسان تر کرده و پیامدهای بی ثبات کننده آن را کمتر می سازد. احزاب، اشتراک سیاسی را سازمان می دهند؛ نظام حزبی بر میزان گسترش اشتراک سیاسی تاثیر می گذارد. استواری و توانایی یک حزب و یک نظام حزبی به سطح نهادمندی و نیز سطح اشتراک سیاسی آن بستگی دارد.

جریانات سیاسی باید بدانند که تنها در سایه تفکر تشکیلاتی و سازمانی می توانند از ظرفیت و پتانسیل نیروهای اجتماعی در جهت ارتقای سطح کارایی نظام سیاسی بهره مند گردند. در این خصوص سه توانمندی که جریانات سیاسی در سایه شکل گیری نظام حزبی می توانند بدان دست یابند به قرار زیر می باشد:

۱. اولین توانایی حزب، منعکس کننده پهنه پشتیبانی توده ای و سطح نهادمندی آن است؛

۲. دومین توانایی حزب، پیچیدگی و عمق سازمانی آن است و این امر به ویژه در پیوندهای آن با سازمان های اجتماعی- اقتصادی چون اتحادیه های کارگری و انجمن های دهقانی متجلی می شود؛

۳.  سومین جنبه توانایی حزب به این بستگی دارد که فعالان سیاسی و قدرت جویان تا چه اندازه خودشان را متعلق به حزب می دانند و تا چه اندازه حزب را بعنوان وسیله ای برای رسیدن به هدف های دیگر تلقی می کنند.

نتیجه بحث آنکه جریانات سیاسی با بهره گیری از قدرت سازمان یافته احزاب در شاکله یک نظام حزبی نیرومند می توانند در درجه نخست اشتراک سیاسی را از طریق نظام سیاسی گسترش دهند و در نتیجه فعالیت های سیاسی ناهنجار یا انقلابی را که توسط نیروهای اجتماعی صورت می گیرد خنثی کرده و یا تغییر جهت دهند و دوم اشتراک گروه های تازه تحرک یافته را به مسیرهایی هدایت کند که به نظام خلل نرساند.