به مناسبت روز جهانی بدون دخانیات

ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ پیشینۀ اﺳﺘﻌﻤﺎل دﺧﺎﻧﻴﺎت ﺑﻪ ده ﻫﺰار ﺳﺎل پیش ﺑﺎز می گردد. در ﻋﻬﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن؛ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن وچینی ها از گیاه ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان دارو ﺑـﺮاي درﻣـﺎن ﺑﺮﺧـﻲ از ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ. ﺳیگار ﻛﺸﻴﺪنﻛﻪ اﻣﺮوزه در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ و در ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﺟﻮاﻣـﻊ اﻣﺮي طبیعی ﺗﻠﻘﻲ می گردد؛ ﻳﻜﻲ از ﻋﺎدات ﻏﻴﺮ ﻋﺎدي ﺑﺸﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﺳﺪۀ ﺷـﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﻴﻼدي ﺑﺮاي وي ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد. ﺑﻮﻣﻴﺎن ﻗﺎرۀ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ گیاه ﺑﺮاي ﺗﺪﺧﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ. در ﺳـﺎل1497ﻣـﻴﻼدي ﺑـﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم رومانوپائو اسپانیایی ﻛﻪ از دوﻣﻴﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻒ ﻛﻠﻤﺐ ﺑـﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎزگشته ﺑﻮد در ﺑﻴﺎن ﻳﻜـﻲ از ﻣـﺸﺎﻫﺪات ﺧـﻮد اﻇﻬـﺎر ﻣـﻲدارد ﻛـﻪ ﻣﺮدﻣـﺎن دﻧﻴـﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎ، برگ های ﻧﻮﻋﻲ گیاه را در ورﻗۀ ﻧﺎزﻛﻲ از چوب ذرت می پیچند و ﺑﻌـﺪ از آﺗـﺶ زدن، دود ﺣﺎﺻﻠﻪ از آن را اﺳﺘﻨﺸﺎق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ.

در ﺳﺎل1519، ﺗﻮﺗﻮن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎده اي ﻣﺮﻣﻮز؛ ﻋﺠﻴﺐ و ﻧﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ؛ از آﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺑـﻪ اﺳـپانیا وارد ﻣﻲﺷﻮد. در ﺳﺎل1560میلادی ژان ﻧﻴﻜﻮت ﺳﻔﻴﺮ پرتغال؛ ﺗﻮﺗﻮن را ﺑـﻪ ﻋﻨﻮان داروﻳﻲ ﺑﺮاي درﻣﺎن ﺳﺮدرد پادشاه فرانسه ﺑﻪ آن ﻛﺸﻮر ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ. ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ توتون را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه اش، ﻧﻴﻜﻮﺗﻴﺎﻧﺎ Nicotiana ﻧﺎمگذاری ﻛﺮدﻧﺪ. ﻟﻜﻦ ﺑﻪ ﻣﺮور در اﻳﻦ ﻛـﺸﻮر ﺑﺮاي ﺗﺪﺧﻴﻦ رواج پیدا ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻠﻞ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺳﻴﻠۀ ﺗﺪﺧﻴﻦ از ﻫﻤﻴﻦ ﺟـﺎ آﻏـﺎز ﻣﻲگردد. آﻟﻤﺎﻧﻴﻬﺎ از ﺳﺎل1595میلادی و انگلیسیﻫﺎ در ﺳـﺎل1584میلادی ﺑـﺎ اﺳـﺘﻌﻤﺎل آن آﺷـﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ؛ ﺗﻮﺗﻮن و روش ﻣﺼﺮف آﻧﻬﺎ از طریق انگلستان ﺑـﻪ ﺧـﺎك ﻋﺜﻤـﺎﻧﻲ وارد و از آﻧﺠــﺎ در ﻣﻴــﺎن ﻣــﺮدم ﻋﺜﻤــﺎﻧﻲ، ﻣــﺼﺮ و ﺳــﺎﻳﺮ ﻛــﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘــﻪ رواج پیدا ﻣــﻲﻛﻨــﺪ.

دﺧﺎﻧﻴﺎت در اﻳﺮان ﺳﺎﺑﻘۀ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻧﺪارد و در وارداﺗـﻲ ﺑـﻮدن آن ﺗﺮدﻳﺪي نیست. ﺳـﺎﺑﻘۀ تاریخی ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد دﺧﺎﻧﻲ در ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﺻـﻔﻮﻳﻪ ﺑـﺎز ﻣـﻲ گـﺮدد. در دوران ﺻـﻔﻮي ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ و ﻧﺤﻮۀ ﻣﺼﺮف آن ﺑـﻪ ﺗﻘﻠﻴـﺪ از بیگانگان؛ از ﻃﺮﻳـﻖ ﻣﺮزﻫـﺎي ﺟﻨـﻮﺑﻲ و ﻏﺮﺑـﻲ ﺑـﻪ ایران وارد ﺷﺪه اﺳـﺖ. ﺗﻨﺒـﺎﻛﻮ ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﺑـﺎر در ﻫﻨگـﺎم ﺳـﻠﻄۀ پرتغالی ها  بر ﺟﺰاﻳـﺮ و مرزهای ﺟﻨﻮﺑﻲ؛ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﺮﺑﺎزان و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺳﻮاﺣﻞ و ﻣﺮزﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲﻛـﺸﻮر وارد ﺷﺪ و ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺎ ﻧﺤﻮۀ ﻣﺼﺮف آن آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻧﺪ. دوﻣﻴﻦ دروازۀ ورود ﺗﻨﺒـﺎﻛﻮ از ﻧﻮاﺣﻲ ﻏﺮﺑﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﺠـﻮاري ﺑـﺎ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺜﻤـﺎﻧﻲ و ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﻣﺮاودات ﻣﺮزﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﺎ ﺳﺎﻛﻨﺎن آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ؛ اﺳﺘﻌﻤﺎل دﺧﺎﻧﻴﺎت ﺑـﻪ ﺗﻘﻠﻴـﺪ از اﺗﺒـﺎع آن دوﻟـﺖ رواج ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ. اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻮاد دﺧﺎﻧﻲ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑـﻪ ﻣـﺮور در ﻧـﻮاﺣﻲ ﻣﺮﻛـﺰي ﻛـﺸﻮر ﻧﻴـﺰ راﻳـﺞ ﻣﻲگردد. ﺳﺎﺑﻘۀ ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﺧﺎﻧﻴﺎت در اﻳﺮان ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ و دﻳﻨﻲ ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ که ﺻﺪور ﻓﺘﻮاي ﺗﺤﺮﻳﻢ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻴﺮزاي ﺷﻴﺮازي، ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻗﻴﺎم ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ ﻧﻤﻮﻧـۀ ﺑﺎرزي از آن اﺳﺖ.

ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻌﺪ از ﺣﺪود150 سال از ﻛﺸﻒ ﺑﺮگ های ﻋﺠﻴـﺐ در ﻣـﺴﺎﻓﺮت ﻛﺮﻳـﺴﺘﻴﻒ ﻛﻠﻤﺐ؛ ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن گﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺖ و آﻧچه از زﻣﺎن اﻛﺘﺸﺎف اﻳﻦ گیاه ﺑـﻪ ﺑﻌﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻴﻮه اﺳﺘﻌﻤﺎل آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﺳـﺘﻌﻤﺎل دﺧﺎﻧﻴـﺎت ﻧـﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺠﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻋﺎدات رﻓﺘﺎري ﻣﺸﺘﺮك در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدﻣـﺎن ﺟﻬـﺎن در آﻣﺪه اﺳﺖ. ﺳﻴﻤﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ دﺧﺎﻧﻴﺎت در ﻗﺮون ﻣﺨﺘﻠﻒ از زﻣﺎن ﻛﺸﻒ آن ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺑـﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﻪ این شرح است:  ﻗﺮن 15ﻛﺸﻒ دﺧﺎﻧﻴﺎت؛ ﻗﺮن16پراﻛﻨـﺪه ﺷـﺪن ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﻣﻼﺣﺎن و درﻳﺎﻧﻮردان؛ ﻗﺮن17ﻋﺼﺮ پیپ؛ ﻗﺮن18اﺳﺘﻤﺮار ﻣﺼﺮف؛ ﻗﺮن19ﻋﺼﺮ پیـﺪاﻳﺶ سیگار؛ ﻗﺮن20گـﺴﺘﺮش داﻣﻨـۀ ﻣـﺼﺮف؛ ﻗـﺮن21ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻌﻤﺎل و ﻛﻨﺘـﺮل ﻣـﺼﺮف دﺧﺎﻧﻴﺎت.

ﻋﺎدت ﺑﻪ ﻣﺼﺮف دخانیات ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻓﺘﺎر ﻧﺎدرﺳﺖ، در ﺟﻬﺎن روز ﺑﻪ روز در ﺣﺎل گسترش اﺳﺖ، ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺳیگاریﻫﺎ و ﻏﻴﺮ ﺳیگاریها را ﺗﻬﺪﻳـﺪ ﻣـﻲ ﻛﻨـﺪ. درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺼﺮف دﺧﺎﻧﻴﺎت، زﻳﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺧﺎﻧﻮادۀ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﺼﺮف ﻣﺤﺼﻮﻻت دﺧﺎﻧﻲ و ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آن ﻻزم و اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎپذیر اﺳﺖ و متاسفانه واﻛﻨﺶ ﻫﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت ﻓﺮﻫﻨگـﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در پیشگیری از رﺷﺪ ﻣﺼﺮف و ﻣﻬﺎر آن ﺗﻮﻓﻴﻘﺎت چـﺸمگیری ﻧﺪاﺷـﺘﻪ اﻧﺪ.

 روز جهانی بدون دخانیات یا به تعبیری روز جهانی بدون تنباکو، عنوان روزی است مصادف با ۳۱ ماه می (11 خردادماه) هر سال که در سراسر جهان برای جلب توجه و تشویق افراد در راستای ترک محصولات دخانی، خواستار اجرای عدم مصرف این محصولات در یک بازۀ زمانی ۲۴ ساعته می‌باشد. این روز که ابتکاری از سازمان بهداشت جهانی است، برای جلب توجه نسبت به شیوع گستردۀ تأثیرات تنباکو بر سلامت انسان در نظر گرفته شده است که در حال حاضر منجر به مرگ و میری بالغ بر ۶ میلیون نفر در سال می‌شود و در کنار این معضل، حدود ۶۰۰۰۰۰ نفر مرگ غیرمستقیم هم به دلیل استنشاق دود سیگارِ افراد سیگاری حاصل می‌گردد.