با توجه به ایده فوكویاما مبنی بر این كه در جوامعی كه سطح اعتماد در آنها پائین است ساختار تولیدی به گونه ای است كه بیشترین ارزش تولیدی جامعه در قالب فعالیت های اقتصادی خانوار صورت می گیرند و ارزش تولیدی بنگاهی كمتر است.
فوكویاما به جنبه خانواری و غیرخانواری فعالیت های اقتصادی توجه داشت و بیان می كند در جوامعی كه به دلایلی اعتماد به یكدیگر در مردم كم است آنها از یكدیگر می هراسند و از هم دور می شوند. در چنین جوامعی تنها محفل امن برای فعالیت های اقتصادی و سرمایه گذاری ، حیطه خانواده و آشنایان است.
زیرا در چنین محفل هایی به خاطرهمدلی و همبستگی یا رودررویی آتی امكان فریب و استثمار كمتر می شود و افراد با خیال آسوده به سرمایه گذاری و فعالیت اقتصادی مشغول می شوند. در این گونه جوامع شعاع اعتماد بسیار كم و محدود به حیطه خانوار است.
بنابراین درچنین جوامعی بیشتر تولیدات اقتصادی درحوزه خانوار انجام می شود و سهم ارزش افزوده بنگاهها یا شركتها كه شكل گیری آن مستلزم اعتماد افراد به یكدیگر است، در ایجاد ارزش افزوده كل ناچیز خواهد بود.
مطابق محاسبات صورت گرفته براساس داده ها در اقتصاد ایران در سال های ۱۳۸۱- ۱۳۷۵ خانوارها سهم بیشتری از ارزش افزوده كشور را تولید می كنند. به طوری كه ۴۳ تا ۴۶ درصد از ارزش افزوده كل كشور، سالانه توسط خانوار تولید می شود. همواره طی این دوره ها متوسط رشد سالانه ارزش افزوده ایجاد شده توسط این نهاد، مثبت و در حدود ۱/۱۵ درصد است و ۲۸ تا ۳۳ درصد از تولید ارزش افزوده كل در دست شركت های مالی و غیرمالی دولتی و غیردولتی است . آنچه دراین آمارها بیشتر به چشم می خورد نقش مسلط تولید خانواری است كه از لحاظ بحث سرمایه اجتماعی بسیار معنی دارد. در مجموع این نتایج از مطالعه حاضر به دست آمده است:
۱) در اقتصاد ایران بخش قابل ملاحظه ای از ارزش افزوده كل، توسط نهاد خانوار تولید می شود. نهادخانوار با تولید ۴۰ تا ۵۰ درصد از ارزش افزوده نقش مسلطی بر عملكرد اقتصاد كشور دارد در طول سال های مورد بررسی (۷۵ تا ۸۱) نهاد خانوار تسلط خود را بر مقدار تولید ارزش افزوده همواره حفظ كرده است خانوارها همراه با نهاد عمومی دولت و نفت ۷۰ درصد تولید كشور را در دست دارند ۳۰ درصد باقی مانده تولید كشور نیز میان شركت های دولتی و غیردولتی تقسیم می شود.
اگر اقتصاد ایران یك اقتصاد دولتی نبود و از شركت های دولتی حمایت نمی شد، شاید میزان سهم خانوار از ارزش افزوده تولید كشور ازمقدار فعلی نیز فزونتر می شد. در اقتصاد ایران نهادهای رسمی و غیررسمی حاكم، عملكردشان به گونه ای بوده است كه همواره ترس از شراكت و همكاری در میان مردم رواج یافته است و مردم برای گریز از ضرر و زیان حاصل از این بی اعتمادی ترجیح می دهند فعالیت های اقتصادی شان را در محفل دوستان و آشنایان خود به انجام برسانند و این شاید عامل مهمی در گسترش نیافتن و افول شركت های اقتصادی در ایران شده است.
۲) بدون توجه به مسائل و ساختار اجتماعی تلاش برای حل مشكلات اقتصادی نتایج نامشخصی را به وجودخواهد آورد. تشویق برای سرمایه گذاری بدون حل بی اعتمادی و تركیب ساختار تولیدی جامعه نتایج مثبتی نخواهدداشت. شاید عمده ترین دلیل این بی اعتمادی، نگرش «كوتاه مدت بودن» نتایج در جامعه ایران باشد.(فرهاد نیلی)
منابع فارسی:
۱-غفاری، غلامرضا، مقاله"تبیین نظری سرمایه اجتماعی"،دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
۳- مهدوی، ابوالقاسم و سجاد برخورداری، مقاله"سرمایه اجتماعی و توسعه اقتصادی (مورد ایران)"،دانشكده اقتصاد دانشگاه تهران.
۴-تاری، فتح الله، مقاله "نقش سرمایه اجتماعی در راستای خصوصی سازی و توسعه اقتصادی"، استادیار دانشكده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی.
۵-نیلی، فرهاد و مهدی آذری، مقاله "تأثیر اعتماد بر عملكرد اقتصادی در اقتصاد ایران"، عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف و كارشناس ارشد علوم اقتصادی