14 تیرماه، مسعود پزشکیان، چهره ای میانه رو از سد سعید جلیلی عبور کرد و به عنوان نهمین رئیس جمهور جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد. در حالی که بازیگران غربی واکنشی منفعل نسبت به نتایج کارزار ریاست جمهوری در ایران داشتند، روسیه و چین با لحنی متفاوت واکنش نشان دادند.
ولادیمیر پوتین پیروزی پزشکیان را تبریک گفت، همزمان دیمیتری پسکوف، سخنگوی مطبوعاتی کرملین نیز برای تقویت روابط روسیه و ایران ابراز امیدواری کرد. شی جین پینگ، رئیس جمهور چین نیز به همین ترتیب متعهد شد تا مشارکت راهبردی جامع کشورش با تهران را تقویت کند.اما به ادعای ناظران در زیر پوشش خوش‌بینی ها، پیچیدگی‌هایی در شراکت ایران با روسیه و چین ظاهر می‌شود.
روابط ایران با روسیه و چین، محور اصلی مناظره ریاست جمهوری در اول ژوئیه، موضوعی که دو نامزد را به واسطه نگاه های متفاوت شان رویاروی هم قرار داد. پزشکیان با استناد به شعار «نه شرقی نه غربی»، از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) دفاع کرد و بر ضرورت بازگرداندن بی طرفی و عدم تعهد سنتی ایران در امور خارجی و بازگشت به برجام دفاع کرد. با این همه گروهی با استناد به نقش شورای عالی امنیت ملی مدعی اند که رئیس جمهوری در حوزه سیاست خارجی نمی‌تواند یکه‌تاز باشد؛ گزاره‌ای که با توجه به افزایش همکاری های نظامی ایران و روسیه و پیشرفت در حوزه غنی سازی اورانیوم، چشم انداز لغو تحریم ها را تا حدودی مبهم جلوه داده است.گروهی می گویند، این بدان معناست که سیاست‌های کوتاه‌مدت پزشکیان در قبال روسیه و چین احتمالاً منعکس‌کننده سیاست‌های پیشینیان او خواهد بود، حتی در شرایطی که ژفتمان آشتی‌جویانه رئیس جمهوری منتخب موجب نگرانی روسیه وچین شده باشد.
هراس مسکو از تغییر گفتمان تهران
به ادعای موسسه بین المللی گلف، از زمان پیروزی پزشکیان، کرملین علناً از روند انتخابات ایران در برابر انتقادات ایالات متحده دفاع کرده است. پس از آن، سفارت روسیه در آفریقای جنوبی اعلام کرد: «از منظر ایالات متحده، انتخابات آزاد و عادلانه تنها زمانی اتفاق می‌افتد که نامزد انتخابات تحت حمایت ایالات متحده برنده شود. پیروزی هر نامزد دیگری «توتالیتاریسم» و «بی‌اعتنایی بدبینانه به دموکراسی» تلقی می‌شود.»
دفاع قاطعانه روسیه از روند انتخابات ایران با سابقه حمایت از دشمنان آمریکایی در سراسر جهان همسو است. با این همه مفسران روسی به بر نتیجه کارزار ایران مانور نداند، به ادعای گروهی از آنها تاکید پزشکیان برای تعامل با غرب، ممکن است نتیجه معکوس برای مسکو به دنبال داشته باشد. سرگئی مارکوف، مشاور سابق کرملین مدعی شد که پیروزی پزشکیان می‌تواند به غرب این باور(ادعایی) را القا کند که تهران قصد دارد از مواضعش اندکی عقب نشینی کند. النا پانینا، معاون سابق دومای دولتی نیز پزشکیان را چهره ای معرفی کرد که غرب از پیروزی اش خرسند است. پانینا مدعی است که حمایت جواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق از پزشکیان، می تواند زمینه را برای جدایی ایران از متحدان شرقی اش فراهم کند.
علیرغم این دیدگاه های ادعایی و افراطی، گفتمان غالب در مسکو این است که اصلاحات مورد نظر پزشکیان موثرتر از تلاش های او برای تغییر جهت گیری سیاست خارجی ایران خواهد بود. سرگئی دمیدنکو، یکی از چهره های آکادمی روسیه فعال در اقتصاد ملی و مدیریت عمومی، مدعی است که سیاست پزشکیان می تواند تا حدودی اقتصاد ایران را آرام کند، گزاره ای که خواست رای دهندگان است، در مقابل، روسلان ممدوف، مدیر تحقیقات مرکز همکاری‌های سیاست خارجی پریماکوف، پس از انتخابات این ادعا را مطرح کرد که صداهای مخالف می تواند به مانعی در برابر پزشکیان در میدان سیاست خارجی تبدیل شود.پزشکیان در موضع گیری های ابتدایی اش بر تداوم تعامل میان تهران بامسکو و پکن تاکید داشت، از همین رو گروهی از ناظران مدعی اند که روابط تهران با شرق حداقل در کوتاه مدت دست خورده باقی می ماند.
پس از انتخاب، رئیس جمهور منتخب به تداوم روابط خود با کرملین متعهد شد، تاکید پزشکیان بر حضور روسیه و ایران در اجلاس اکتبر 2024 بریکس در کازان و امضای پیمان مشارکت استراتژیک جامع تصویر ثبات در روابط دو بازیگر را برجسته کرد. این پیمان نسخه ارتقا یافته توافقنامه جامع دو دهه ای است که روسیه و ایران در سال 2001 امضا کردند. در حالی که ماهیت این توافق نامشخص است، احتمالاً تلاش های فرار از تحریم ها را لحاظ کرده و می تواند همکاری روسیه و ایران در مسائل هسته ای و فضا را گسترش دهد.
پادزهر تحریم های غرب
به ادعای گروهی از تحلیلگران، چشم‌انداز میان‌مدت سیاست خارجی پزشکیان در قبال روسیه چندان روشن نیست. پانینا مدعی است که پزشکیان می تواند ورود ایران به عنوان ناظر به اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری روسیه را متوقف و حتی ممکن است در صادرات تسلیحات به روسیه پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا تجدید نظر کند. جهت گیری تازه پزشکیان مسکو را درگیر نوعی عدم قطعیت خواهد کرد.کارشناسان چینی برخلاف همتایان روسی شان شاهد تغییری محسوس در روابط خود با تهران نبودند.
لی فوکوان، مدیر مطالعات ایران در دانشگاه شمال غربی چین، مدعی است که پزشکیان می‌تواند «تأثیر خاصی بر دیپلماسی ایران بگذارد»، اما نتیجه گرفت که غلبه بر تضاد ریشه‌دار آمریکا و ایران غیرممکن است. لیو ژونگمین، استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای نیز استدلال می‌کند که اگرچه پزشکیان ممکن است بر رفع تحریم‌های غرب تمرکز کند، با این وجود به تقویت روابط با روسیه و چین ادامه خواهد داد. علیرغم این موضع گیری ها، تضاد بین مواضع جلیلی و پزشکیان در مورد چین نمی تواند از چشم پکن دور بماند. جیلیلی، یکی از چهره های محافظه‌کار ایران و از سرسخت‌ترین مدافعان روابط نزدیک‌تر با چین است.
سپتامبر 2020، او از برنامه 25 ساله چین برای همکاری همه جانبه با ایران به عنوان سنگری اساسی در برابر تلاش های تحریمی ایالات متحده تمجید کرد. در فصل انتخابات، جلیلی تمایل چین برای خرید نفت ایران در زمانی که اکثر کشورهای دیگر به دلیل تحریم‌ها منصرف شدند را تمجید کرد. همزمان ابوالفضل ظهره وند، مفسر ایرانی، پزشکیان را به واسطه تمایلش برای انتصاب «کارگزاران برجام» در وزارت امور خارجه ایران متهم کرد و هشدار داد که سیاست‌های او روابط با پکن را تیره خواهد کرد.پزشکیان بر خلاف رای جلیلی مبنی بر هماهنگی بیشتر با پکن، نسبت به رویکرد چین در برنامه استراتژیک 25 ساله ابراز نگرانی کرد. طبق مفاد این توافق، چین در ازای داشتن تخفیف سنگین بر نفت ایران، وعده سرمایه گذاری قابل توجهی در اقتصاد این کشور را مطرح کرده است.
با این حال، پزشکیان می گوید که ایران از پروژه‌های بزرگ کمربند و جاده چین کنار گذاشته شده و این نشان می‌دهد که پکن نتوانسته به تعهد خود در توافق عمل کند. در حالی که پزشکیان در قامت رئیس جمهوری ممکن است از چین مطالبه بیشتری داشته باشد، دیدگاه غالب در منطقه خلیج فارس این است که روابط جمهوری اسلامی ایران با پکن همچنان قوی خواهد بود. اگر دونالد ترامپ در انتخابات نوامبر 2024 آمریکا پیروز شود، انتظار می‌رود که تشدید تنش‌های آمریکا و چین، پکن و تهران را به هم نزدیک‌تر کند – فارغ از رویکرد قوی‌تری که واشنگتن به طور قطع علیه ایران اتخاذ خواهد کرد. راشا الجندی، محقق ارشد مرکز تحقیقات سیاست عمومی دبی، معتقد است که اگر پزشکیان روابط ایران با پادشاهی های خلیج فارس را عمیق تر کند، روابط اقتصادی تهران با چین می تواند تقویت شود. | اقتصاد نیوز